Ang Kalungkutan sa Likod ng Sotana: Paanong ang Trahedya ni Fr. Kukoy ang Nagbukas sa Mas Malalim na Pag-unawa ng Simbahan sa Awa at Mental Health

Ang pait at pagkabigla ay tila naghugis ng isang malamig na alon na humagupit sa baybayin ng Cebu, kumalat sa buong bansa, at umabot sa puso ng bawat mananampalataya. Ang dahilan: ang biglaan at trahedyang pagkamatay ng isang pari na nagdesisyong wakasan ang sarili niyang buhay. Ang insidente, na kumpirmado mismo ng Arkidiyosesis ng Cebu, ay hindi lamang nagdulot ng matinding pagdadalamhati kundi nagpakita rin ng isang katotohanan na madalas nating balewalain: ang mga taong nagsisilbi sa Diyos, ang mga itinuturing nating haligi ng pananampalataya, ay tao ring may kahinaan at may sariling mga laban sa buhay.

Ang balita hinggil sa isang pari na kinilalang si Father Kukoy, na iniulat na nagpakamatay matapos umanong dumanas ng matinding ‘mental health collapse,’ ay nag-iwan ng malalim na sugat at maraming katanungan. Sa isang pahayag, kinumpirma ni Archbishop Obet Uy ang malungkot na pangyayari, na nagtatapos sa isang hindi inaasahang trahedya. Ang ganitong kaganapan ay nagpapaalala sa atin na ang pari, sa likod ng kaniyang sotana at tungkulin, ay hindi isang “robot” na imune sa mga problema at pagsubok ng buhay. Sa katunayan, siya ay isa sa mga pinakananganganib (very vulnerable) sa matitinding problema, dahil siya ang lalapitan ng maraming tao para humingi ng tulong at payo sa gitna ng kanilang sariling mga pagsubok. Siya ang tagapagdala ng bigat ng komunidad, ngunit kanino siya lalapit kapag siya naman ang nanghihina?

Sa gitna ng pighati, ang pangunahing mensahe na lumitaw mula sa mga lider ng Simbahan, tulad ng pagbabahagi ni Bro. Wendell Talibong, ay ang panawagan para sa awa at panalangin kaysa sa kondenasyon. Ito ay isang malaking pagbabago sa pastoral na diskarte ng Simbahan, isang ebolusyon na tumitingin nang higit pa sa aksiyon, kundi sa kalaliman ng pagdurusa ng tao.

Ang Lumang Batas at ang Bagong Awa: Pagtimbang sa Katotohanan at Habag

Sa tradisyonal na aral ng Simbahang Katolika, ang pagpapakamatay ay itinuturing na isang seryosong kasalanan. Ang Catechism of the Catholic Church (CCC 2280) ay nagsasaad na ang buhay ay regalo ng Diyos, at tayo ay tagapamahala lamang, hindi ang may-ari ng buhay na ipinagkatiwala sa atin. Ito ay “gravely contrary to the moral law” o labis na salungat sa moral na batas ang kinitil ang sariling buhay. Ang gawaing ito ay itinuturing na nag-aalipusta sa pag-ibig sa sarili at pag-ibig sa kapwa, at lalong-lalo na, tinatanggihan nito ang soberanya ng Diyos sa buhay at kamatayan.

Ngunit ang Simbahan ay hindi lamang isang institusyon ng batas; ito ay isang institusyon ng awa. Sa makabagong pag-unawa, lalo na sa mga nagdaang dekada, nagkaroon ng malalim na re-eksaminasyon sa kung paano nauunawaan ang suicide kaugnay ng mental health at matinding pagdurusa.

Ang susi sa pananaw na ito ay matatagpuan sa CCC 2282, na nagsasaad: “Responsibility may be reduced.” Ibig sabihin, ang bigat ng moral na pananagutan (culpability) ng isang tao ay maaaring mabawasan. Ano ang mga salik na nagpapababa nito?

Grave Psychological Disturbance: Ang matinding sakit sa isip, tulad ng malubhang depresyon.

Severe Fear of Hardship: Ang labis na takot sa kahirapan, kalamidad, o matitinding pagsubok.

Anguish at Traumatic Events: Ang labis na pagkabalisa na dulot ng trauma, karahasan, o hindi pa nareresolbang emosyonal na sugat.

Kinikilala ng Simbahan na maraming nagpapakamatay ang nagmumula sa “overwhelming psychological suffering” at hindi dahil sa “deliberately malice” o intensiyong maghimagsik laban sa Diyos. Ang pagdurusa ang nagpapalunod sa kanila sa problema, at nawawala ang kanilang kakayahang mag-isip nang malinaw at malayang pumili.

Ang Kalaban na Hindi Nakikita: Clinical Depression at Trauma

Ang kaso ni Father Kukoy ay nagbigay-diin sa mga sikolohikal na dahilan na maaaring magtulak sa isang tao sa pagtatapos ng sarili niyang buhay. Ipinaliwanag sa talakayan ang ilang pangunahing salik:

Clinical Depression at Kawalan ng Pag-asa (Hopelessness): Ang patuloy na pakiramdam ng kawalan ng pag-asa, pagiging walang kuwenta (worthless), at pag-iisip na sila ay isang pasanin sa iba ay maaaring humantong sa paniniwala na ang kamatayan ang tanging lunas.

Severe Anxiety o Panic Disorders: Ang patuloy na takot, pangamba, at panloob na pressure ay maaaring makaramdam ng tao na siya ay nalulula. Ang mga pangyayari sa labas, tulad ng kalamidad (gaya ng pagbaha at blindol na binanggit sa konteksto ng Cebu), ay maaaring magdulot ng matinding panic disorders.

Trauma at Abuse: Ang hindi nalutas na mga emosyonal na sugat mula sa kabataan, pagtanggi (rejection), o karahasan ay maaaring lumikha ng malalim na sakit sa sikolohikal.

Social Isolation: Ang pakiramdam na nag-iisa, tinanggihan, o walang suporta ay nagpapababa sa pakiramdam ng pag-aari (sense of belongingness), na nagpapahina sa espiritu.

Cognitive Distortion: Ang pagbaluktot sa pananaw ng realidad, tulad ng pag-iisip na “Wala akong silbi” o “Walang nangangailangan sa akin.”

Biglaang Stressor sa Buhay: Pagkawatak-watak ng relasyon, pagkawala sa pinansyal, o pagkamatay ng isang mahal sa buhay ay maaaring mag-trigger ng mga krisis na sandali.

Ayon sa pananaw ng sikolohiya at modernong teolohiya, ang suicide ay hindi dapat tingnan bilang isang kahinaan kundi bilang isang senyales ng matinding pagkabalisa na nangangailangan ng awa at paggamot. Ang pag-iisip ng tao ay nagiging “impaired” dahil sa matinding depresyon, trauma, o emosyonal na sakit. Kapag ang paghatol ay impaired, ang buong moral na responsibilidad ay impaired din.

Ang Puso ng Diyos: Paghatol Batay sa Pagdurusa

Ang pinakamahalagang pagbabago sa pananaw ay ang pagkilala na ang isang taong nagpakamatay ay karaniwang hindi gumagawa nito dahil sa paghihimagsik laban sa Diyos, kundi dahil sa labis na pagdurusa na bumalot sa kaniyang pagkatao.

Ang Simbahan ay tumitingin ngayon sa pagdurusa na nasa likod ng aksyon, hindi lamang sa mismong aksyon. Ang Scripture mismo ay nagpapatunay nito: “Ang tao ay tumitingin sa panlabas na anyo, ngunit ang Panginoon ay tumitingin sa puso” (1 Samuel 16:7). Alam ng Diyos ang emosyonal na sugat, ang sakit, ang karamdaman, ang trauma, at ang panloob na labanan na walang sinuman ang nakakaunawa. Ang paghatol ng Panginoon ay hindi mechanical kundi personal, intimate, at compassionate. Alam ng Diyos ang sakit na nagtulak sa tao sa kaniyang huling gawa.

Sa pastoral na diskarte, ang mga lider ng Simbahan ngayon ay sinanay na tumugon nang may aliw, hindi kondenasyon; pagpapagaling, hindi parusa; at suporta, hindi pagtatakwil. Ang mga pamilyang nawalan ng mahal sa buhay dahil sa suicide ay sinasabihan na: “Ang inyong mahal sa buhay ay nasa Kamay ng Awa ng Diyos.” Wala na ang mga araw kung saan awtomatikong idinedeklara ng Simbahan ang suicide bilang mortal sin o tinatanggihan ang paglilibing. Ang pagtuon ay nasa pastoral care, suporta sa pagdadalamhati, kamalayan sa kalusugan ng isip, at pananalangin.

Ang ehemplo ni Hesus ay nagtuturo sa awa. Ipinapakita ng Ebanghelyo na si Hesus ay palaging tumutugon sa mga may sakit sa isip, sa mga pinahihirapan, sa mga desperado, at sa mga nasugatan, nang may awa at habag, at hindi kailanman nang may kondenasyon. Kung saan may malaking sugat, doon ay may malaking awa.

Ang Panawagan: Huwag Mawalan ng Pag-asa at Doblehin ang Dasal

Sa huli, ang mensahe ay bumalik sa panawagan para sa pananampalataya at komunidad. Ang ating mga problema, kabilang ang mga kalamidad at personal na krisis, ay hindi dapat maging dahilan upang sumuko, kundi maging inspirasyon upang magbigay ng lakas ng loob. Ang Panginoon ay kasama natin sa panahon ng pagdadala ng krus, sa Kalbaryo, at sa gitna ng anumang kalamidad.

Ang Simbahan ay nagpapatibay ng pag-asa: “Hindi tayo dapat mawalan ng pag-asa sa walang hanggang kaligtasan ng taong kinitil ang sarili nilang buhay. Ang Diyos ay maaaring magbigay ng pagkakataon para sa pagsisisi sa paraang Siya lamang ang nakakaalam” (CCC 2287). Ang Diyos ay mas malakas kaysa sa kamatayan. Ang Kaniyang awa ay umaabot sa pinakamadilim na sulok ng pagdurusa ng tao.

Ang trahedya ni Father Kukoy ay isang mahalagang paalala sa lahat:

Doblehin natin ang ating dasal para sa kaluluwa ni Father Kukoy at para sa kaniyang pamilya na naiwan sa matinding pagdadalamhati.

Ipakita natin ang Kompas yon kaysa sa kondenasyon.

Huwag tayong magpadala sa problema. Ang problema ay hindi mawawala habang tayo ay nabubuhay, ngunit ito ay dapat na maging dahilan para magkaroon tayo ng lakas ng loob.

Huwag tayong mawalan ng pag-asa. Ang Diyos ay laging kasama natin.

Ang pangyayaring ito ay nagbukas ng isang pinto para sa mas mahabaging pag-unawa ng Simbahan sa kalaliman ng pagdurusa ng tao. Ito ay nagbigay-aral na ang pag-ibig at awa ng Diyos ay hindi limitado ng ating huling gawa, kundi umaabot ito sa puso, sa sakit, at sa labanan na walang sinuman ang nakakita. Sa pagpapatuloy ng buhay, tayo ay tinatawagang maging higit na mapag-alaga sa ating kapwa, lalo na sa mga nagdurusa sa katahimikan ng kanilang isip.