REWARD SA PAGPATAY: HUSTISYA O KULTURA NG IMPUNIDAD? DATING OPISYAL, BINASAG ANG TAHIMIK NA KASUNDUAN NG ‘DAVAO MODEL’ AT ESKANDALO SA PCSO

Ang isang pagdinig sa Kongreso, na dapat sana’y tumutukoy lamang sa mga isyu ng katiwalian, ay biglang naging isang nakakagimbal na pagbubunyag ng kultura ng impunidad sa mga ahensya ng gobyerno. Sa gitna ng mga batuhan ng salita at emosyonal na patotoo, lumabas ang mga detalyeng nag-uugnay sa mga high-profile na pagpatay, ang diumano’y “Davao Model” ng reward system, at ang malawak na korupsyon sa loob ng Philippine Charity Sweepstakes Office (PCSO).

Isang sentro ng gulo sa pagdinig ang dating General Manager ng PCSO na si Colonel Maristel Garma. Sa kanyang patotoo, tila hindi lamang ang pondo ng bayan ang nasa panganib kundi maging ang buhay ng mga taong maaaring maglantad ng katotohanan. Ang kanyang mga salita ay nagbukas ng isang “Pandora’s Box” na nagpapahiwatig ng sistemang mas malalim at mas madilim kaysa sa inaasahan ng publiko.

Ang Nakakagimbal na ‘Pasalubong’ at ang P1-Milyong Reward

Isa sa pinakamabigat na rebelasyon ni Garma ay ang kaugnayan ng pagpatay sa tatlong Chinese inmates sa Davao Penal Colony sa konsepto ng ‘pasalubong’ o ‘impact project’ ng mga opisyal ng pulisya ([08:31]). Ayon sa kanya, ang operasyong ito ay isinagawa bilang isang “pa-impress” o pagpapakita ng kakayahan sa pag-a-assume ng tungkulin ng isang bagong opisyal. Habang iginigiit niyang wala siyang direktang kinalaman, kinumpirma ni Garma na may nakarating sa kanyang impormasyon tungkol sa pagbibigay ng gantimpala.

Nabanggit niya na ang trabahong ito ay may ‘reward’ ([09:19]), na detalyado namang sinabi ng mga mambabatas na aabot sa isang milyong piso at ibinigay ng isang nagngangalang Art Nar Solis, na diumano’y may personal na kaugnayan kay Garma ([08:03]). Bagama’t itinatanggi ni Garma ang romatikong relasyon sa panahon ng insidente ([10:45]), ang pag-amin niya na may reward at ang pagbanggit sa diumano’y ‘pagbati’ mula sa pinakamataas na opisyal ng bansa ukol sa tagumpay ng operasyon ([09:43]) ay lalong nagpalala sa pagdududa tungkol sa pagkakaroon ng state-sanctioned na patakaran sa pagpatay.

Ang reaksyon ng mga kongresista ay nagpapakita ng kalungkutan at pagkagulat. Sa mga pahayag, lumabas ang pag-aalala na ang sistemang ito ay maghihikayat sa mga pulis na pumatay upang makakuha ng pera ([46:28]). Tulad ng sinabi ni Congressman Romy Acop, “walang pinagkaiba ang reward system na ito doon sa mga drug pusher na kumukuha ng pera dahil sa droga. Ito naman kumukuha ng pera dahil nakakapatay” ([47:02]). Ang sistemang ito ay malinaw na lumalabag sa karapatan sa buhay at proseso ng batas (constitutional right) ([47:30]), na nagbubukas ng pinto sa mistaken identity at pag-abuso.

Ang Limang Bilyong Piso at ang Lihim sa PCSO

Hindi lamang ang isyu ng patayan ang binasag ni Garma. Naging masalimuot ang pagdinig nang ilantad niya ang talamak na katiwalian sa PCSO, isang ahensyang dapat sana’y tumutulong sa mga mahihirap. Ayon kay Garma, nang siya’y umupo, nabatid niya ang seryosong mga iregularidad na nag-ugat sa mga nakaraang administrasyon ng ahensya.

Ang pinakamalaking usapin ay ang diumano’y pagkawala ng tinatayang limang bilyong piso mula sa kaban ng PCSO ([19:08]). Ang pagkawala ng pondong ito ay resulta ng mga ‘waiver’ na inaprubahan ng board, kung saan ang mga utang ng mga operator ng Small Town Lottery (STL) ay pinawalang-bisa, binawasan (reduction of GMMR), o binago ang terms ng pagbabayad—mula sa cash bond ay ginawang installment ([17:42]–[18:20]). Ang mga aksyon na ito ay isinagawa sa kabila ng kawalan ng malinaw na batayan o pormal na kontrata. Ipinapahiwatig nito ang paggamit ng kapangyarihan sa loob ng board upang paboran ang ilang piling STL operators, na nagdulot ng malaking pagkalugi sa gobyerno.

Bukod pa rito, nabanggit din niya ang misteryo ng 700 milyong piso na biglang ‘nawala na parang bula’ mula sa bank account ng PCSO dahil sa isang garnishment na isinagawa ng TMA ([19:51]). Ang misteryo kung paanong nalaman ng TMA ang mga bank account ng ahensya ay nanatiling palaisipan, na lalong nagpapatunay sa malalim at hindi maipaliwanag na katiwalian sa loob ng opisina. Ang lahat ng ito ay iniulat niya mismo kay dating Pangulong Rodrigo Duterte ([17:33]), na nag-utos na linisin muna ang lahat ng iregularidad bago ipagpatuloy ang operasyon ng lahat ng laro ([21:47]).

Ang Trahedya ni General Barayuga: Tahimik na Pagsaksi

Ang usapin sa korupsyon ay umuwi sa mas sensitibong paksa: ang pagpatay kay General Wesley Barayuga, dating PCSO Board Secretary, noong Hulyo 2020. Diumano, si Barayuga ay magsusumite ng mga ebidensya sa NBI tungkol sa mga katiwalian sa PCSO, na nag-uugnay sa kanya bilang posibleng biktima ng paglilinis o ‘silencing’ ng mga sangkot sa anomalya ([22:17], [16:55]).

Bagama’t mariing itinanggi ni Colonel Garma na may kinalaman siya sa pagpatay ([34:34]), may lumabas na impormasyon mula sa kanya na noong bago siya umupo sa PCSO, tumawag sa kanya ang kanyang kaklase at Person Deprived of Liberty (PDL) na si Clarence Dongail ([12:06]), na nagsabing si Barayuga ay sangkot sa droga. Ang impormasyong ito ay ni-relay lamang ni Garma para sa ‘validation’ ([13:12]), isang aksyon na pinagdudahan ng mga mambabatas, lalo’t isang PDL na may kilalang koneksyon sa droga ang pinagmulan ng impormasyon ([34:05]).

Sinubukang ipagtanggol ni General Pinili, na kaklase ni Barayuga, ang yumaong opisyal, na sinabing simpleng tao si Barayuga na walang karangyaan sa buhay, at hindi sangkot sa mga ilegal na gawain ([15:46]). Ang pagkamatay ni Barayuga, na nangyari habang nagaganap ang imbestigasyon sa PCSO, ay lalong nagpapatingkad sa posibilidad na ang mga nagtatangkang maglinis o maglantad ng katotohanan ay pilit na pinatatahimik.

Ang Pagsubok sa Paninindigan at ang Kinabukasan ng Hustisya

Ang mga inilabas na patotoo sa pagdinig ay hindi lamang tungkol sa personal na kasalanan, kundi tungkol sa institutional failure. Ang reward system para sa pagpatay, na kinumpirma ng mga opisyal na ‘circulate’ sa PNP, ay nagpapatunay na ang karahasan ay ginawang negosyo, kung saan ang buhay ng tao ay binibigyan ng presyo. Ang ganitong sistema ay nagpapahina sa mga ahensya tulad ng NBI at Internal Affairs, dahil ang reward ang nagiging pangunahing insentibo, hindi ang pagpapatupad ng batas.

Samantala, ang korupsyon sa PCSO ay isang saksak sa likod ng mga Pilipinong umaasa sa ahensya para sa tulong-medikal. Ang pagwaldas ng bilyun-bilyong piso ay isang krimen laban sa sambayanan.

Sa pagtatapos ng pagdinig, na sumakop sa 13 oras at may mga personal na emosyonal na sandali, kasama na ang pag-apruba sa kahilingan ni Colonel Garma para sa medikal na atensyon ([54:36]), ang natitirang tanong ay: Ano ang susunod na hakbang?

Ang pagbitiw ni Commissioner Leonardo ([48:40]) ay maaaring isang simula, ngunit hindi ito sapat upang hugasan ang lahat ng dumi. Kailangan ng mas malalim at mas seryosong imbestigasyon. Dapat panagutin ang mga sangkot, hindi lamang sa kaso ng korupsyon kundi pati na rin sa pagpapatupad ng reward system na kumikitil ng buhay. Ang paninindigan ni Colonel Garma ay isang bihirang pagkakataon upang mabasag ang tahimik na kasunduan ng impunidad. Ang hinihintay ng taumbayan ngayon ay hindi lamang ang paglabas ng katotohanan, kundi ang pagpapanumbalik ng hustisya—na ang buhay ay higit na mahalaga kaysa sa anumang halaga, at ang pondo ng bayan ay sagrado. Sa laban na ito, ang bawat Pilipino ay may papel, upang ang kasaysayan ng karahasan at korupsyon ay hindi na maulit pa.

Full video: