“HUWAG NIYO AKONG PLANTER!”: Detalyadong Salaysay sa Kongreso, BUMUNYAG sa Sabwatan at Pagtatanim ng Baril sa Pagpatay Kina Mayor Espinosa at Raul Yap

Isang Balik-Tanaw sa Kinatatakutang Raid sa Baybay Provincial Jail

Noong Nobyembre 5, 2016, isang insidente ang naganap na yumanig sa pondasyon ng hustisya sa Pilipinas: ang pagpaslang kay Mayor Rolando Espinosa Sr. ng Albuera, Leyte, at kapwa-inmate na si Raul Yap sa loob mismo ng Baybay Provincial Jail. Ang opisyal na paliwanag—na “nanlaban” umano ang alkalde at si Yap—ay matagal nang kwestiyonable. Ngayon, sa pamamagitan ng serye ng mga nakakakilabot at detalyadong testimonya sa Kongreso, ang malagim na katotohanan ay unti-unting lumilitaw, nagpapahiwatig hindi ng isang lehitimong engkuwentro, kundi ng isang planadong pagpatay na may kaakibat na pagtatakip.

Mula sa mga guwardiya ng kulungan hanggang sa isang preso na katabi lamang ng selda ni Mayor Espinosa, ang mga salaysay ay nagbigay ng isang makabagbag-damdaming larawan ng karahasan, panggigipit, at pilit na pagtatanim ng ebidensya, na nagdidiin sa operatiba ng Criminal Investigation and Detection Group (CIDG) bilang mga nagpatupad ng malagim na plano.

Ang Marahas na Pagpasok at Pagtali ng mga Guwardiya

Ayon sa salaysay ni Jail Guard John Retana, na nagtatrabaho na sa Baybay Provincial Jail sa loob ng 20 taon, ang madaling-araw ng Nobyembre 5 ay hindi pangkaraniwan. Bandang 3:00 ng umaga, isang grupo ng pulis sakay ng tatlong patrol car ang puwersahang pumasok sa pasilidad. Sa tanong kung nagpakita ba ng search warrant ang mga pulis, mariing sinabi ni Retana na hindi (Retana: [15:23]). Sa halip na makipag-ugnayan nang maayos, sapilitan silang pinasok.

Si Retana, kasama ang kasamahan niyang si Ortega, ay dinisarmahan at puwersahang pinaluhod, pinaharap sa dingding (face-the-wall), at pinataas ang mga kamay (Retana: [17:04]). Ang kanilang posisyon ay sa may gate mismo, humigit-kumulang 20 metro ang layo mula sa selda ni Mayor Espinosa (Retana: [17:48]). Sa sitwasyong ito, dalawang oras silang nanatiling nakaluhod (Retana: [27:35]), habang ang kanilang mga susi—na naglalaman ng lahat ng susing pambukas sa mga selda—ay kinuha at ginamit ng mga operatiba upang tuluyang makapasok sa elevated area kung saan nakakulong si Mayor Espinosa (Retana: [21:22]).

Ang testimonya ni Retana ay nagpapatunay na ang mga awtoridad sa kulungan ay ginawang walang-laban, pinatahimik, at pinigil upang huwag makita ang mga mangyayari sa loob. Mas mahalaga, kinumpirma ni Retana na limang araw bago ang insidente, isinagawa ang regular na “galugad” sa mga selda, kaya’t sigurado siya na walang armas si Mayor Espinosa noong panahong iyon (Retana: [32:39]). Sa katunayan, si Mayor Espinosa ay nag-iisa lamang sa kanyang selda, na selyado at nakakandado (Retana: [26:00]).

Ang Nakapangingilabot na Dayalogo at ang Huling Pagmamakaawa

Ngunit ang pinakamatinding detalye ay nagmula sa isang nakakulong na testigo: si Dondon Palermo. Si Palermo ay nakakulong sa katabing selda ni Mayor Espinosa, at dahil nakahiga siya nang patagilid, nasaksihan niya ang paggalaw ng mga pulis sa labas ng kanilang selda.

Inilahad ni Palermo ang isang serye ng pangyayari na nagpapakita ng isang malinaw na pagtatangka ng mga operatiba na itago ang kanilang ginawa. Una, nakita niya ang tatlong pulis na may takip sa mukha na pumasok, at pagkakita sa ilaw ng CCTV, sila ay umalis (Palermo: [42:44]). Pagbalik nila, pito na sila at patay na ang ilaw ng CCTV (Palermo: [43:04]).

Nang makapasok na ang mga pulis sa loob ng building, sinira nila ang pintuan ng selda ni Mayor Espinosa. Sa puntong ito, narinig ni Palermo ang makabagbag-damdaming pagmamakaawa ng alkalde:

“Magandang umaga po sir. Sir, maawa kayo sir. Huwag niyo akong planter kahit patalim wala ako niyan dito sa loob” (Palermo: [44:39]–[44:57]).

Nagpakita ng ganap na kawalang-armas at kawalang-laban si Mayor Espinosa. Nang humingi pa siya ng permiso na “Maihi muna ako sir”, ang nakakakilabot na sagot ng pulis ay, “Huwag ka nang maihi, Mayor” (Palermo: [45:55]–[47:26]).

Kasunod ng palitan ng salitang ito, umalingawngaw ang dalawang magkasunod na putok mula sa selda ni Mayor Espinosa. At ang nagpapatunay na nagkaroon ng sabwatan at pagtatakip:

Pagkatapos ng dalawang putok, narinig ni Palermo ang mga pulis na sumigaw: “Lumaban! Lumaban!” (Palermo: [46:15]) na sinundan pa ng tatlong putok.

Ang sunod-sunod na pangyayaring ito—ang pagmamakaawa, ang pagtanggi na payagang umihi, ang putok, at ang agarang pagsigaw ng “lumaban”—ay isang malinaw na pag-amin na sinubukan nilang itago ang katotohanan.

Ang Ebidensya ng Pagtatanim ng Baril

Ang pagtatapos ng salaysay ni Palermo ay higit pang nagbigay-diin sa posibilidad ng pagtatanim ng ebidensya (planting of evidence).

Nakita niya ang isa sa mga pulis na pumasok sa selda ni Mayor Espinosa na may hawak na baril (sa kamay), at nang lumabas ito, wala na ang baril (Palermo: [49:54]–[50:03]). Ang parehong pulis ay nagtungo rin sa selda ni Raul Yap, at ang baril naman na nakasuksok sa kanyang hita (Palermo: [50:05]) ay nawala rin paglabas niya.

Naniniwala si Palermo na ang mga baril na ito ang mismong itinanim kay Mayor Espinosa at Raul Yap upang itaguyod ang naratibong “nanlaban” sila (Palermo: [49:10]–[49:20]). Ang paniniwalang ito ay sinuportahan ng katotohanan na walang kakayahan si Mayor Espinosa na lumaban sa dami at armadong CIDG operatives (Retana: [35:04]).

Ang Kaso ni Raul Yap: Walang-Dahilan na Pagpatay

Hindi lamang si Mayor Espinosa ang biktima. Ang preso na si Raul Yap, na nakakulong sa isang selda na may limang selda ang pagitan mula kay Espinosa (Retana: [31:31]), ay pinatay din noong gabing iyon.

Ayon kay Palermo, nagtaka siya kung bakit pinatay din si Yap (Palermo: [35:42]), lalo na’t mayroon siyang limang kasama sa kanyang selda (Retana: [36:23]). Katunayan, walang sinuman, maging si Retana, ang makapagpaliwanag kung bakit si Yap ang isinunod. Ang pagpatay sa dalawang magkaibang indibidwal, na matindi ang pagitan ng selda at ang isa ay may kasama, ay nagpapakita ng isang malawak at tumpak na plano, na sumusunod sa isang “listahan” ng mga target.

Si Palermo, na may kaalaman sa mga nangyayari sa kulungan at nagbabala sa kapwa niya mga preso na huwag umamin sa kasong droga dahil baka sila ang isunod (Palermo: [51:00]–[51:15]), ay naniniwala na ang nangyari kina Mayor Espinosa at Yap ay malinaw na bahagi ng extrajudicial killing (Palermo: [53:25]).

Ang Implikasyon ng Pulitika at Panggigipit

Ang kaso ay lalong kumumplikado sa testimonya ni Mariel Marinay, kapatid ni Kerwin Espinosa (anak ni Mayor Espinosa). Sa ilalim ng takot, isinalaysay ni Mariel ang pagbisita ni dating PNP Chief at noon ay Senador Bato Dela Rosa kay Kerwin Espinosa habang nasa kustodiya siya.

Ayon kay Mariel, sinabi ni Bato kay Kerwin na “dapat sumunod ka sa plano” (Marinay: [01:33:41]) at banggitin ang mga pangalan nina Senador Leila de Lima at Peter Co (Marinay: [01:36:18]). Nagbanta si Bato na kung hindi susunod si Kerwin, ang kanyang buhay at buhay ng kanyang pamilya ay “malalagay sa alanganin” (Marinay: [01:34:39]).

Kasabay nito, narinig ni Mariel na tinawagan ni Bato ang isang “Jubi” at tinanong ang tungkol sa “CCTV” na aniya’y “naputol na po yun” (Marinay: [01:35:15]–[01:35:24]). Ang panggigipit na ito, kasabay ng di-umano’y pagtatangka ng mga CIDG operatives na putulin ang CCTV footage bago ang pagbaril (Palermo: [42:44]), ay nagpapahiwatig na ang operasyon sa Baybay Jail ay hindi lamang tungkol sa isang kriminal na target, kundi isang mas malawak na iskema na posibleng may motibo na pumulitika.

Hustisya at Pananagutan

Ang mga testimonya nina Retana, Palermo, at Marinay ay sama-samang bumubuo ng isang salaysay na taliwas sa opisyal na ulat. Sa katunayan, kinumpirma ni Retana na walang nag-imbestiga sa bahagi ng mga jail guard (Retana: [01:10:49]), na nagpapahiwatig ng agarang pag-asa sa opisyal na bersyon ng pulis.

Ang pagpatay kay Mayor Espinosa at Raul Yap, kasabay ng kanilang huling mga salita at ang malinaw na ebidensya ng ‘planting of evidence,’ ay naglalagay ng malaking tanong sa integridad ng sistemang panghukuman. Hindi lamang ang mga operatiba ang dapat managot, kundi pati na rin ang mga nasa likod ng mas malawak na “plano” na ito.

Ang malagim na gabi sa Baybay Provincial Jail ay nananatiling isang madilim na kabanata sa kasaysayan ng bansa. Ngunit sa paglabas ng mga detalyadong salaysay na ito, ang pag-asang makamit ang Tunay na Hustisya para kina Mayor Espinosa at Raul Yap ay muling sumisikat. Ang sambayanang Pilipino ay umaasa na sa wakas, ang katotohanan ay mananaig, at ang mga nagkasala, anuman ang kanilang posisyon, ay pananagutin sa batas.

Full video: