Sa Gitna ng Pambansang Krisis: Paano Naging ₱5.02 Bilyong Kontrata ang ₱250,000 Puhunan, at Bakit Nakalulusot ang mga ‘Ghost Projects’ sa Pilipinas?

MAYOR VICO SOTTO, HANDANG MAGING SAKSI SA KATOTOHANAN

Ilang linggo na ang lumipas, at patuloy na nanginginig ang pundasyon ng pambansang burukrasya dahil sa serye ng mga exposé sa Senado. Ang pinakahuling pagdinig ay hindi lamang nagbunyag ng masalimuot na sistema ng korapsyon kundi nagbigay rin ng nakagugulat na konteksto sa kung paanong ang pondo ng bayan, na dapat sana’y nagagamit sa mga proyektong pang-imprastraktura, ay nagiging “multo” na lang sa papel. Sa sentro ng iskandalong ito, isang kontrobersyal na kumpanya sa konstruksyon at ang tila pagkabulag ng mga ahensya ng gobyerno. Ang emosyon ng pagkadismaya at galit ay nararamdaman sa bawat sulok ng bansa, lalo na nang lumabas ang nakagigimbal na paghahambing: ang ₱250,000 na paid-up capital ng isang kompanya ay naging susi sa pagkuha ng ₱5.02 bilyong halaga ng mga proyekto.

Sa gitna ng kaguluhan, may iisang boses ng pag-asa na nagbigay ng panibagong sigla sa publiko: si Pasig City Mayor Vico Sotto. Sa isang pahayag, walang pag-aalinlangan niyang sinabi na handa siyang humarap at tumestigo sa Senado laban sa mga Discaya (Disgayas) sakaling siya’y imbitahan o bigyan ng subpoena. Ang posisyon ni Mayor Sotto, na kilala sa kanyang anti-korapsyon na paninindigan, ay nagpapahiwatig ng kanyang determinasyon na tuluyang maputol ang paulit-ulit na kalakaran ng katiwalian sa mga proyekto ng gobyerno. Pinuna rin niya ang mga nakumpiskang mamahaling sasakyan ng mga Discaya ng Bureau of Customs (BOC), ngunit iginiit niya na ang mas importante ay ang pagtiyak na “hindi na maulit” [00:37] ang mga anomalya sa imprastraktura. Ang pahayag na ito ay nagsisilbing moral compass sa gitna ng moral decay na inilalantad ng pagdinig.

ANG NAKAGUGULAT NA REBELASYON: PAANO NAG-MULTIPLY ANG CAPITAL?

Ang pinaka-nakakagimbal na bahagi ng pagdinig ay nakatuon sa MG Samidan Construction and Development Corporation. Sa pangunguna ni Senador Bato Dela Rosa, inilantad ang matinding discrepancy sa pagitan ng pondo at ng nakuhang kontrata ng kompanya. Mula 2019, nanatiling ₱250,000 lamang ang paid-up capital ng MG Samidan, ngunit sa loob lamang ng limang taon, nakakopo na ito ng kabuuang ₱5.022 bilyon na halaga ng mga proyekto, karamihan ay flood control [04:46].

Tila hindi makapaniwala ang mga nasa pagdinig. Paano makakakuha ng bilyun-bilyong kontrata ang isang kumpanyang may napakaliit na puhunan? Ang kinatawan ng MG Samidan, na si MJ, ay nagbigay ng depensa. Ipinaliwanag niya na ang corporation registration noong 2019 ay may layuning makapag-transition mula sa pagiging sole proprietorship—na sinimulan pa ng kanyang asawa noong 1991—ngunit naudlot ito dahil sa pandemya ng COVID-19 [06:27]. Sa madaling salita, ginamit pa rin nila ang sole proprietorship license para magpatuloy sa pagkuha ng mga proyekto.

Subalit, hindi nagpatinag si Senador Dela Rosa. Sa pagdinig, lumabas ang limitasyon sa kakayahan ng isang kontraktor batay sa kanilang kategorya. Ayon sa DPWH-CIAP (o PICAB), ang isang Category ‘A’ na kontraktor, tulad ng MG Samidan (General Engineering A), ay may allowable range of contract na humigit-kumulang ₱300 milyon lamang sa bawat kontrata [12:44].

Nangangamba ang mga Senador na dahil sa laki ng kabuuang proyekto (₱5.022 bilyon para sa 58 na flood control projects), posibleng nagkaroon ng tinatawag na splitting of contracts [14:24]. Ang contract splitting ay isang iligal na paraan upang iwasan ang mga limitasyon sa pag-bid at procurement sa pamamagitan ng paghahati ng isang malaking proyekto sa maliliit na bahagi, na tila pasok sa allowable limit ng isang kontraktor. Mariing itinatanggi ng kinatawan ng MG Samidan ang akusasyon, ngunit ang pag-iingat ni Senador Dela Rosa ay malinaw: “You have to be very careful. Baka sinasabi mo per contract, oo nga. Pero ini-split ninyo…” [14:48].

Ang pagdududa sa kakayahan ng kumpanya ay lalong tumitindi nang tanungin ang kinatawan tungkol sa kanilang technical capacity na mag-execute ng hanggang 10, o maging 19, na sabay-sabay na proyekto (58 projects in 3 years) [17:15]. Ang batas ay nagtatakda ng dedicated personnel para sa bawat proyekto. Kung susundin ito, mangangailangan ang kumpanya ng napakaraming engineer at technical staff, na magreresulta sa overhead cost na hindi kakayanin ng isang kumpanyang may Php250,000 na capital. Ito ay hindi lamang tungkol sa pera; ito ay tungkol sa logistics, integrity, at capacity ng isang kumpanya na isagawa ang trabaho nang tama. Ang disparity sa pagitan ng nakuhang kontrata at operational capacity ay nagpapahiwatig ng isang malalim na sakit sa sistema, kung saan ang kalidad ng serbisyo ay isinasakripisyo kapalit ng mabilis at malaking kita.

ANG PAG-ILAG SA KATOTOHANAN AT ANG SISTEMA NG ‘GHOST PROJECTS’

Ang pagdinig ay nagbigay-diin din sa mas masakit na katotohanan: ang pagkawala ng bilyun-bilyong pondo ng bayan dahil sa mga proyektong binayaran na, ngunit hindi naman ginawa—ang tinatawag na ghost projects.

Ang tensyon ay umabot sa sukdulan nang tanungin ang isang resource person (mula sa St. Timothy) tungkol sa ‘ghost project’ sa Bulacan. Sa halip na sumagot, ang opisyal ay nagpasya na gamitin ang karapatan laban sa self-incrimination (I invoke my incrimination in your honor) [01:52]. Ang invocation ng karapatang ito ay nagdulot ng matinding pagkadismaya at galit sa mga Senador. Kung walang itinatago, bakit kailangang umilag? Ang resource person ay nagpaliwanag na may payo ang kanilang abogado na huwag magsalita dahil sa mga usaping legal na nakaamba laban sa mga contractor ng DPWH [02:09].

Ang aksyon na ito ay nagpapatunay na ang ghost projects ay hindi lamang haka-haka kundi isang malinaw na modus operandi na binabalutan ng legal na pag-iwas. Ito ay nagbigay-diin sa lalim ng korapsyon kung saan ang mga indibidwal ay handang magtago sa likod ng batas upang itago ang kanilang pagkakasala, na nag-iiwan sa taumbayan na nagdurusa.

ANG ‘INUTILITY’ NG COA: PARELYA SA PAPEL, HINDI SA LUGAR

Ang huling bahagi ng pagdinig ay tumuon sa isa sa pinakamahahalagang ahensya ng gobyerno na dapat nagsisilbing watchdog ng kaban ng bayan: ang Commission on Audit (COA). Sa harap ng mga ulat ng Bureau of Internal Revenue (BIR) na may mga ghost flood control projects na fully paid na ngunit hindi naman ginawa [22:15], naitanong ni Senador Dela Rosa sa kinatawan ng COA kung paanong nakalusot ang mga proyektong ito sa kanilang post-audit at bakit hindi nila nakita bago pa man ma-release ang final payment.

Ang tugon ng COA ay nakakabigla: ipinaliwanag ng kinatawan na nag-issue sila ng Notices of Disallowances dahil sa kawalan o hindi pagsusumite ng mga disbursement vouchers [23:08]. Sa madaling salita, ang COA ay umasa lamang sa papeles.

Dito na sumabog ang galit ni Senador Dela Rosa. “Nagdedepende lang kayo sa mga papeles, sa dokumento? … Mahirap na puro lang tayong notice of disallowance na klarong-klaro na ito na ghost project!” [24:39]. Ang batikos ay matindi: ang COA, na dapat sana’y nag-iinspeksyon sa aktwal na lokasyon (area) ng proyekto, ay nagpapakita ng failure na tingnan ang katotohanan sa lupa. Dahil sa pag-asa lamang sa mga papeles, nakalusot ang mga bilyong pisong bayarin para sa mga ghost projects.

Ang tila kabagalan at pagpapaubaya ng COA ay nag-iwan ng tanong sa publiko: gaano katagal pa bago kumilos ang ahensya? Inakusahan ni Senador Dela Rosa ang COA ng mabagal na pagkilos na siyang nagiging dahilan ng pagdami ng ghost projects [25:50]. Hiningi niya ang pangako ng COA kung kailan isasampa ang kaso, at ang sagot ng ahensya—”This month po your honor” [27:09]—ay nag-iiwan ng pag-aalinlangan, lalo na’t naubos na ang pondo ng gobyerno bago pa man maisampa ang reklamo.

PAGTATAKA SA CPES RATING AT ANG SAKIT NG SISTEMA

Isang mahalagang detalye pa ang lumabas sa pagdinig: ang listahan ng mga kumpanya, kabilang ang MG Samidan, na may “poor” o “unsatisfactory” na CPES (Contractor’s Performance Evaluation System) rating. Ayon sa mga alituntunin ng Government Procurement Policy Board (GPBB), ang ganitong rating ay dapat maging sanhi upang hindi na payagan ang mga kumpanya na makakuha ng anumang proyekto [20:12].

Ang katotohanan na ang MG Samidan at iba pang contractor (tulad ng Equiparco, Tiki Alert, at Sunwest) ay patuloy pa ring nakakakuha ng mga proyekto sa DPWH, sa kabila ng kanilang poor performance, ay nagpapakita ng isang malalim at sistemikong problema. Hindi lamang ito usapin ng indibidwal na korapsyon, kundi isang kapalpakan sa sistema ng procurement at monitoring ng gobyerno.

Ang pagdinig sa Senado ay isang malinaw na tawag sa aksyon. Ito ay naglantad ng isang sistemang bulok, kung saan ang maliit na puhunan ay nagiging susi sa bilyun-bilyong proyekto; kung saan ang mga contractor ay nagtatago sa legal na pag-iwas; at kung saan ang mga watchdog ay nagpapatunay ng kanilang kapalpakan. Ang paninindigan ni Mayor Vico Sotto ay isang sinag ng pag-asa, ngunit ang tunay na laban ay nakasalalay sa pagkakaisa ng taumbayan upang ipilit ang accountability at systemic reform. Ang mga pondo ng bayan ay hindi dapat maging “multo,” at ang mga nagkasala ay dapat managot sa batas, nang walang pag-aalinlangan. Hinihintay ng Pilipinas ang katuparan ng pangako ng COA na sa loob ng buwang ito ay tuluyan nang maisampa ang mga kaso. Ito ang tanging paraan upang maibalik ang tiwala ng mamamayan sa pamahalaan at mabigyan ng hustisya ang bawat Pilipino

Full video: