BANGGAAN SA KAMARA: Pagtanggi ni VP Sara Duterte Manumpa, Nagliyab sa Gitna ng Mainit na Debate Hinggil sa ‘Confidential Funds’ at Kapangyarihan ng Kongreso

Sa isang pagdinig na hindi pangkaraniwan, umalingawngaw ang matinding tensyon at matatalim na salitaan sa bulwagan ng Kongreso, na naglantad ng malalim na banggaan sa pagitan ng legislative oversight at ng pananagutan ng isang mataas na opisyal ng Ehekutibo—si Bise Presidente Sara Duterte. Ang usapin, na umiikot sa kontrobersyal na Confidential and Intelligence Funds (CIF), ay hindi lamang naging isang simpleng sesyon ng pagtatanong; ito ay naging isang pampublikong arena kung saan sinubok ang pundasyon ng demokrasya: ang prinsipyo ng check and balance at ang mandato ng public office as a public trust.

Nangunguna sa paglalahad ng matibay na posisyon ang kagalang-galang na Kongresista, na mariing nagpatotoo hinggil sa pagtanggi ni Bise Presidente Duterte na manumpa o sumagot sa mga katanungan. Ayon sa mambabatas, ang pag-iwas na ito ay hindi lamang isang simpleng pagtutol kundi isang affirrmation of her stand na unang ipinakita sa budget briefing ng Office of the Vice President (OVP). Sa isang malinaw at lohikal na paninindigan, ipinaliwanag na kapag ang isang resource person ay tumangging manumpa, ang anumang pahayag na ibibigay nito ay “could not hold any water” at hindi gagamiting matibay na ebidensiya sa anumang pagdinig o proseso [01:35]. Ang paninindigang ito ay nagpapahiwatig ng isang seryosong implikasyon: ang pagtanggi sa transparency ay maaaring maging sanhi ng pagkawala ng kredibilidad ng impormasyon na ibinibigay.

Ang Konstitusyon at ang Hapag ng Pananagutan

Ang argumento ay mabilis na lumawak, lumabas mula sa usapin ng pondo at umabot sa mas malalim na usapin ng Konstitusyon. Mariing ipinaalala ng kongresista ang pundamental na mandato na “public office is a public trust” [02:27]. Ang bawat opisyal ng gobyerno, mula sa pinakamababa hanggang sa Bise Presidente, ay “accountable to the Filipino people at all times.” Sa harap ng katanungan, may obligasyon ang bawat isa na sumagot at magpaliwanag—isang pananagutan na hindi maaaring takasan lalo na sa gitna ng isang isyung pambansa tulad ng kontrobersiya sa confidential fund.

Ang Kongreso, bilang tagapagtaguyod ng kapangyarihan na magpasa ng batas (power to legislate), ay nagtataglay din ng power of the purse—ang kapangyarihang mag-amyenda, mag-apruba, o magdis-apruba ng pondo na iminumungkahi ng Ehekutibo [03:31]. Ito ang pinakamahalagang instrumento na nagpapakita ng kapangyarihan ng mamamayan, na inilalabas sa General Appropriations Act (GAA). Upang masiguro na ang kapangyarihang ito ay naisasagawa nang tama, ang Kongreso ay binigyan din ng oversight power [04:41]. Kaya’t ang imbestigasyon na ginagawa ay hindi isang panghuhusga kundi isang inquiry in Aid of legislation—isang lehitimong proseso upang matiyak na ang pondo ng bayan ay ginagamit nang naaayon sa batas at mandato ng ahensiya.

Idiniin pa ng kongresista ang prinsipyo ng equality under the law, na nagpapahiwatig na kung ang mga opisyal sa Local Government Units (LGU) ay iniimbestigahan dahil sa malfeasance, misfeasance, at nonfeasance [06:08], dapat ay gayundin ang aplikasyon ng batas sa Office of the Vice President. Walang sinuman ang dapat na maging mataas kaysa sa batas at sa pananagutan sa publiko.

Ang Kontra-Palo ni Rep. Marcoleta: Ang Depensa sa OVP

Ngunit hindi nagpatalo ang kabilang panig. Pumasok sa eksena si Kongresista Marcoleta, na nagbigay ng isang matinding counter-manifestation na naglalayong bawiin ang atensiyon mula sa akusasyon ng pagsuway at kawalan ng respeto. Sa simula pa lamang, kinuwestiyon na ni Marcoleta ang pangangailangan ng labis na pagtalakay, na nagtanong kung mayroon bang nagdududa sa power of the purse o sa oversight function ng Kongreso [07:52]. Para kay Marcoleta, ang mga kapangyarihang ito ay inherent at birthright ng Kongreso, at ang patuloy na pagdidiin dito ay “of no moment.”

Mas matindi ang kanyang depensa sa Bise Presidente. Mariing iginiit ni Marcoleta na ang OVP, sa kanyang pananaw, ay hindi nagpababa ng kapangyarihan ng Kongreso (did not undermine the power of the purse) [08:46]. Idinepensa niya ang naunang pagdalo ni VP Duterte sa pagdinig, kung saan nagbigay siya ng isang categorical statement na iniwan na niya ang discretion sa Kamara na magpasya sa panukala. Para kay Marcoleta, ito ay isang “very respectful answer” [09:48]. Kaya’t nagtanong siya, “wh why would we blame her for saying that she disrespected Congress?” [10:08]

Higit sa lahat, tinukoy ni Marcoleta ang usapin ng Notice of Disallowance (ND) mula sa Commission on Audit (COA). Ipinunto niya na ang ND ay hindi pa final and executory sapagkat ito ay contestable at appealable [10:32]. Ayon sa COA, natanggap lamang ng Bise Presidente ang ND noong Agosto 24, 2024, na nagbibigay sa kanya ng anim na buwan—hanggang Pebrero 2025—upang magbigay ng sagot at kumpletuhin ang mga supporting documents.

“Why are we rushing to make a judgment?” [11:57] ang matalim na tanong ni Marcoleta. Iginiit niya na wala pang pormal na determinasyon ang komite na ang intelligence funds ay directly and principally connected sa malfeasance, misfeasance, or nonfeasance [12:20]—isang kinakailangan bago simulan ang pagkuwestiyon sa mga pondong ito.

Ang Nagliyab na Sagutan at ang Pagtawag sa Order

Ang tensyon ay biglang pumailanlang nang magkaroon ng mainit na sagutan. Isang miyembro ng komite ang nagtanong kay Marcoleta, “is he rebuking this committee?” [13:30]. Bagamat mariin itong itinanggi ni Marcoleta, ang mga mambabatas ay nagpumilit na ang mga sinasabi ni Marcoleta ay katumbas na ng rebuking this committee [13:40]—isang paratang na nagpapahiwatig ng malalim na hidwaan at kawalan ng pagkakaisa sa loob mismo ng Kamara.

Sa puntong ito, nagbigay ng matibay na tugon ang Tagapangulo, na direktang sinagot ang argumento ni Marcoleta tungkol sa Notice of Disallowance. Binanggit ng tagapangulo ang House Rules (Section 4, Rule 4, Section 1), na nagpapahayag na ang pagdinig ng Kongreso ay HINDI dapat mapigilan ng anumang failing or pendency of a case before any court, tribunal, quasi judicial or administrative body [17:43]. Malinaw ang mensahe: ang imbestigasyon in Aid of legislation ay isang sarili at lehitimong mandato na hindi maaaring maabala ng appeal process ng COA.

Sa pagtatapos ng argumento, muling inulit ng Kongresista ang kanyang paninindigan [19:07]: ang pagtanggi ni VP Duterte na manumpa ay isang reasonable interpretation na she refused to participate sa imbestigasyon. Gayunpaman, binigyang-diin niya na kahit pa baliktarin ng COA ang Notice of Disallowance (ND), hindi nito pipigilan ang COA na ibahagi sa publiko ang mga detalye, at mananatiling mahalaga ang panawagan ng akawntabilidad.

Ang Sekreto sa Loob ng Confidential Fund: Procurement at Liquidation

Upang mas lubos na maintindihan ang ugat ng kontrobersiya, lumipat ang pagdinig sa isang teknikal ngunit kritikal na punto: ang pagkakaiba ng Confidential Fund (CF) sa Regular Fund pagdating sa procurement at liquidation [21:20].

Tinukoy ng kinatawan ng COA na ang Confidential Fund ay isang lump sum amount para sa mga ahensiya ng sibilyan, partikular para sa surveillance activities na sumusuporta sa mandato ng ahensiya [22:22]. Ang nakakabigla, ayon sa COA, ang Confidential Fund ay “Hindi necessary na sumunod sa regular sumary and eleman” at walang compliance sa procurement law [23:06]. Nangangahulugan ito na walang posting, walang bidding—isang malaking pagkakaiba sa Regular Fund na striktong sumusunod sa batas ng procurement.

Pangalawa, tungkol sa liquidation, inamin ng COA na ang mga dokumentong kailangang isumite para sa CF, batay sa isang joint circular, ay “less compared to the regular fund” [24:25] o “way less”. Ang mga requirements para sa pag-liquidate ng regular fund ay mas mahigpit kumpara sa CF. Ang pagkakaroon ng mas kaunting requirements ay nagpapakita ng isang malaking loophole sa transparency at oversight, na nagbibigay-daan sa mas madaling pag-disallow ng COA kung kulang ang mga kinakailangang dokumento.

Ibinahagi rin ng COA ang pagkakaiba ng Intelligence Fund (para sa uniformed at military, para sa National Security) at Confidential Fund (para sa civilian government at surveillance activities) [27:43]. Bagamat parehong may reportorial requirements (sa Pangulo, Senate President, at Speaker ng Kamara) [28:40], ang compliance dito ay isa ring mahalagang bahagi na sinusuri ng COA, na nagpapakita na ang responsibilidad sa pag-uulat ay isang required document para sa liquidation [31:42].

Isang Labanan ng Prinsipyo at Personalidad

Ang pagdinig na ito ay nagbigay ng isang candid na pagtingin sa mga hamon na kinakaharap ng gobyerno at ng mga mambabatas sa pagsusuri ng mga kontrobersyal na pondo. Ang pagtindig ni Kongresista Luistro at ang init ng pagdepensa ni Kongresista Marcoleta ay nagpapakita ng malalim na political divide sa bansa.

Ang labanan ay hindi lamang tungkol sa pera; ito ay tungkol sa prinsipyo. Ito ay tungkol sa kung gaano kaigting ang pananagutan ng isang opisyal ng gobyerno sa taumbayan; kung ang paggamit ng special funds ay nagpapataas ba o nagpapababa ng transparency; at kung ang power of the purse ng Kongreso ay isang dekorasyon lamang o isang lehitimong puwersa na kayang humamon sa Ehekutibo.

Ang matatalim na salitaan at ang pagpapaliwanag ng COA tungkol sa procurement at liquidation ng Confidential Fund ay hindi lamang nag-iwan ng tanong sa publiko kundi nagbigay rin ng babala sa mga opisyal: sa dulo ng lahat ng proseso at legalidad, ang public trust pa rin ang pinakamahalagang pananagutan. Ang taumbayan ay naghihintay ng kaliwanagan, at ang pagdinig na ito ay simula pa lamang ng mas mahaba at mas matinding paghahanap sa katotohanan. Ang bawat salita, bawat pagtanggi, at bawat depensa ay nagdaragdag sa bigat ng usapin na siguradong magpapabago sa diskurso ng accountability sa pulitika ng Pilipinas.

Full video: