SIGWA SA SENADO: Impeachment ni VP Sara, Handa Nang Ibasura? Matinding Sagupaan ng mga Senador sa Bato ng Korte Suprema!

Naging sentro ng mainit at, sa maraming pagkakataon, emosyonal na sagupaan ang bulwagan ng Senado, kasabay ng pagsalang sa pinaka-sensitibong usapin ng kasalukuyang panahon: ang kapalaran ng impeachment complaint laban kay Bise Presidente Sara Duterte. Sa isang pambihirang sesyon, nagharap ang matitibay na argumento ng mga legal na isip ng bansa, na pilit hinahanap ang “tamang daan” sa gitna ng isang Supreme Court (SC) decision na sinasabing nagdulot ng gulo at pangamba sa hinaharap ng konstitusyonalismo sa Pilipinas. Ang tanong: Susundin ba agad ang Korte Suprema at tuluyang ibabasura ang kaso, o ipaglalaban ng Senado ang sarili nitong kapangyarihan at maghihintay sa pinal na desisyon?

Ang “Martilyo” ng Desisyon: Motion to Dismiss

Ang nagpabulusok sa debate ay ang matapang na motion to dismiss na inihain ni Senador Mon Tulfo Marcoleta. Matapos magbigay ng kanyang privileged speech, iginiit ni Senador Marcoleta na wala nang dapat pang pagtalunan. Ang kanyang sandigan ay ang naging desisyon ng Korte Suprema na nagdeklara na ang impeachment complaint laban sa Bise Presidente ay “unconstitutional,” “void ab initio” (walang bisa mula sa simula), “violative of due process,” at “barred by the one-year rule.”

“Ang Korte Suprema na ang nagsalita, ang huling tagahatol ng batas,” ani Marcoleta. “Sinasabi nito na hindi kailanman nagkaroon ng jurisdiction ang Senado rito… Kung wala tayong jurisdiction sa simula pa lang, ano pa ang tatakayin natin?” Para kay Marcoleta, ang desisyon ay immediately executory (agad na ipatutupad), at ang nararapat na aksyon ay tuluyan nang ibasura ang reklamo upang magkaroon ng pinal na closure ang usapin, lalo na’t patungkol ito sa isang impeachable officer. Ang pagbasura, aniya, ay pagpapakita ng paggalang sa pinakamataas na hukuman ng bansa.

Ang “Preno” ng Pag-iingat: Motion to Table

Ngunit hindi nagpatalo ang Minority Leader na si Senador Tito Sotto III. Agad siyang naghain ng motion to table (itabi muna) sa motion to dismiss ni Marcoleta. Sa batas ng parlyamento, ang motion to table ay may mas mataas na precedence kaysa sa motion to dismiss, ibig sabihin, ito ang unang dapat aksyunan.

Ang sentro ng argumento ni Senador Sotto, na sinuportahan ng iba pang mambabatas, ay ang pag-iingat (prudence). Bagama’t immediately executory ang hatol ng SC, HINDI pa ito pinal. Kamakailan lamang ay naghain ang House of Representatives (sa pamamagitan ng Solicitor General) ng isang Motion for Reconsideration (MR) sa Korte Suprema.

“Nang magkasundo tayo sa caucus na tatalakayin natin ito, wala pang MR na naihahain,” paliwanag ni Sotto [03:25:22]. “Iba na ang sitwasyon ngayon. Ano ang mangyayari kung magdesisyon tayo na ibasura ang kaso, at sa kalaunan, baliktarin ng Korte Suprema ang sarili nitong hatol at bigyan ng pabor ang MR?” Ang tanong na ito ay nagdulot ng bigat sa bulwagan, dahil ang prematurong pagbasura ay maaaring maging sanhi ng pagbabalik-atras ng Senado—isang nakakahiya at maaring mapanganib na sitwasyon sa konstitusyon.

Dito na pumasok ang mga legal na pag-aaral, kung saan binanggit ni Senador Risa Hontiveros ang mga kaso (tulad ng League of Cities at ISA case) kung saan binaliktad ng Korte Suprema ang sarili nitong unanimous decision [01:53:13]. Ang pag-iingat, giit ni Sotto at Hontiveros, ay nangangailangan na hintayin ang finality ng hatol, lalo na sa isang usaping may transcendental importance.

Ang Factual at Constitutional Fault Lines

Ang debate ay lalong tumindi nang pasukin ang mga isyu ng mga diumano’y factual errors sa 97-pahinang desisyon ng Korte Suprema. Nagpaliwanag si Senador Hontiveros at Senador Alan Peter Cayetano hinggil sa mga detalye ng hatol na sinasabing may malalaking butas.

Una, ang pagtukoy ng SC sa araw ng adjournment ng 19th Congress. Iginiit ng mga Senador na nagkamali ang Korte Suprema sa pag-aakalang ang adjournment noong Pebrero 5, 2025 ang siya nang nagtatapos sa Kongreso. Ipinaliwanag ni Senador Cayetano ang “world of difference” [02:20:22] sa pagitan ng adjournment para sa break (tulad ng Pasko o eleksyon) at sine die adjournment (pagtatapos ng Kongreso). Sa break, hindi namamatay ang mga bills at resolutions; nagpapatuloy ang mga ito. Ang sine die adjournment ay noong Hunyo 13, 2025 pa. Ang maling pag-aakala sa petsang ito ay ginamit daw ng Korte Suprema upang sabihing effectively dismissed na ang naunang mga reklamo, na nagdulot ng paglabag sa one-year rule.

Ikalawa, ang pagbabala na binago ng Korte Suprema ang meaning ng “initiating” ng impeachment, na anila’y nagiging retroactive (paatras ang pagpapatupad) [02:51:24]. Ang bagong kahulugan, na may mahigpit na due process requirements (tulad ng pagbigay ng kopya ng reklamo at ebidensya sa akusado bago pa man ito i-transmit), ay hindi nakasaad sa Konstitusyon at sinasabing nagpapahirap sa proseso ng impeachment.

“Kung babaguhin ng Korte Suprema ang kahulugan ng ‘initiating,’ hindi ba dapat, sa very least, ay prospectively (paabante) lamang nila itong ipatupad?” tanong ni Hontiveros, na binanggit din ang pahayag ni dating Senior Associate Justice Antonio Carpio na ang nasabing desisyon ay “practically voided the impeachment proceedings against former President Joseph Estrada and former Chief Justice Renato Corona” [02:30:52]. Ang pangamba ay magiging virtually impossible na ang impeachment sa sinumang influential at powerful na opisyal.

Ang Constitutional Crisis at ang Konsepto ng Due Process

Hindi lamang teknikal na legalidad ang pinag-usapan; pumasok din ang aspeto ng constitutional crisis at due process.

Tiniyak ni Senador Cayetano na ang kanyang paglahok ay hindi partisan [05:58:05]. Kinikilala niya ang pangangailangan para sa due process (tamang proseso) at iginiit na tama ang Korte Suprema sa paglalatag ng mga guideline (na nasa pahina 93 at 94 ng desisyon) upang masiguro na ang impeachment ay ginagawa sa “right way to do the right thing at the right time” [05:07:04]. Ngunit, binanggit niya rin ang principle na kapag walang jurisdiction ang isang hukuman (ayon sa SC), ang tanging aksyon ay dismiss [05:00:54].

“Ito ay isang extraordinary remedy sa extraordinary circumstance… Hindi ito upang parusahan, kundi upang protektahan ang ating bayan kung seryoso na ang pinsalang idudulot ng isang opisyal,” paliwanag ni Cayetano.

Ngunit para sa mga kontra sa motion to dismiss, tulad ni Hontiveros, ang isyu ay hindi tungkol sa pag-iwas sa due process, kundi ang pag-aangkin sa eksklusibong kapangyarihan ng Senado.

“Ang due process ay hindi nawawala. Ang due process ay binibigay sa impeachment trial [03:40:02], kung saan maghaharap ang ebidensya at magbibigay ng pagkakataong makasagot ang akusado. Ang tanong: Bakit tayo natatakot sa trial?” pagdidiin ni Hontiveros [03:50:07].

Paghahanap ng Gitnang Daan: Archive o Table?

Sa tindi ng pagtatalo, naghahanap ng middle ground ang ilang Senador. Nag-alok si Senador Cayetano ng isang amendment sa motion to dismiss ni Marcoleta: ang gawing “Motion to Archive” ang kaso, bilang pagkilala sa immediate execution ng SC decision (na ang reklamo ay void ab initio) [01:52:15]. Ang archiving ay ginawa na rin sa mga kaso nina dating Pangulong Estrada at Ombudsman Gutierrez [04:26:55], at ito ay nagdudulot ng closure.

Tatanggapin sana ni Marcoleta ang motion to archive, subalit tumutol si Sotto at nanindigan sa motion to table [02:11:17]. Para kay Sotto, ang motion to table ay nagpapakita ng paggalang sa SC, ngunit nagbibigay-daan din sa Senado na muling balikan ang usapin kapag nagkaroon ng desisyon ang Korte Suprema sa Motion for Reconsideration. Ang motion to table, aniya, ay “alive always in parliamentary rules” [03:40:48].

Bago magtapos ang debate, isang parliamentary inquiry ang inihain tungkol sa balitang mayroon na namang Temporary Restraining Order (TRO) na inihain sa Korte Suprema [02:34:04] upang pigilan ang Senado na talakayin ang usapin. Ang muling paghahain ng TRO ay nagpapakita lamang ng matinding pangangailangan na maging maingat ang Senado sa bawat hakbang.

Ang Boses ng Kasaysayan at ang Pundasyon ng Batas

Sa huli, ang debate sa Senado ay hindi lamang tungkol sa isang impeachment complaint; ito ay isang pagsasalamin ng internal struggle ng isang institusyon. Ang bawat Senador, sa kanilang mga pahayag, ay tumayo para sa isang principle—ang pagpapatupad ng batas sa kabila ng emosyon at pulitika.

Gaya ng paalala ni Senador Hontiveros, at isinuporta ng presiding officer: “History will judge all of us based on our actions today” [03:52:25]. Ang matinding sagupaang ito ay nagbigay-liwanag sa mga panganib na naghihintay sa Konstitusyon. Mananatiling nakabitin ang impeachment complaint ni VP Sara Duterte sa hangin, naghihintay ng hininga ng Korte Suprema—kung ito ba ay mananatiling void ab initio at tuluyang ibabasura, o muling bubuhayin upang ipagpatuloy ang paghahanap ng hustisya at pananagutan. Ang buong bansa ay nag-aabang sa pinal na pasya ng mga mambabatas.

Full video: