Ang Hulyo 30, 2017 ay isang petsa na nakaukit sa kasaysayan ng Ozamiz City at sa pambansang diskurso ukol sa War on Drugs sa Pilipinas. Ito ang madaling araw na naganap ang isang madugong raid ng pulisya na nagresulta sa pagkamatay ni Mayor Reynaldo “Aldong” Parojinog Sr., kasama ang kanyang maybahay na si Susan, kapatid na si Board Member Octavio Parojinog Jr., at hindi bababa sa labintatlo (13) pang indibidwal. Sa gitna ng trahedya at kaguluhan, dalawang miyembro ng pamilya ang naiwang buhay at inaresto: si Ozamiz City Vice Mayor Nova Princess Parojinog-Echavez at ang kanyang kapatid na si Reynaldo Parojinog Jr..

Mula nang dalhin sila sa Camp Crame sa Maynila, nagsimula ang isang matinding legal na digmaan—isang laban hindi lamang para sa kanilang kalayaan kundi para rin sa kanilang dangal at emosyonal na karapatan. Ang sentro ng kanilang argumento: Dapat silang palayain! Ang panawagang ito, na nagmula sa kanilang legal team, ay nakasalig sa isang masalimuot na legal na teknikalidad na naglantad ng mga depekto sa operasyon ng pulisya.

Ang Batas vs. Ang Oras: Ang 36-Oras na Deadline

Ang legal na basehan ng paggigiit ng magkapatid na Parojinog sa kanilang kalayaan ay nakatuon sa paglabag umano sa batas patungkol sa tamang oras ng paghahain ng kaso. Ayon sa batas, kapag inaresto ang isang indibidwal nang walang warrant of arrest, ang pulisya ay may takdang panahon—36 oras para sa mga kasong may katumbas na mabibigat na parusa—upang sampahan sila ng pormal na kaso sa korte. Kung hindi ito magawa, dapat palayain ang inaresto.

Batay sa mga ulat, inaresto sina Vice Mayor Nova Parojinog at Reynaldo Jr. dakong 6 a.m. noong Linggo, Hulyo 30, 2017. Nangangahulugan ito na ang 36-oras na prescribed period ay nagtapos noong 6 p.m. ng Lunes, Hulyo 31. Gayunpaman, ayon kay Atty. Ferdinand Topacio, pinuno ng legal team ng magkapatid, lumipas ang deadline na ito nang hindi naisasampa ang pormal na reklamo laban sa kanila.

“Ayon sa batas, dapat i-charge mo (Under the law, you have to file charges) within 36 hours otherwise she should be set free, so we will demand that,” mariing pahayag ni Topacio. Ang argumento ay malinaw: ang paglabag sa konstitusyonal na karapatan ng magkapatid ay sapat na batayan upang ideklara ang kanilang pagkakadetine na ilegal at igiit ang kanilang agarang pagpapalaya.

Kinumpirma naman ng Criminal Investigation and Detection Group (CIDG) ang pagkaantala sa paghahain ng kaso, at inamin nilang nagkaroon ng problema sa pagbiyahe o pag-transport kay Nova at Reynaldo Jr. mula Ozamiz patungong Camp Crame. Ngunit, para sa legal team ng Parojinog, ang mga paliwanag na ito ay hindi sapat upang balewalain ang probisyon ng batas. Ang paggigiit ni Topacio ay hindi lamang naglalayong bawiin ang kalayaan ng magkapatid kundi hamunin din ang legalidad at due process sa gitna ng matinding operasyon laban sa droga.

Sa kabila ng mga legal na pag-angal, pinanindigan ng Department of Justice (DOJ) ang kanilang kaso at noong Agosto 4, sinampahan ng pormal na kasong kriminal ang magkapatid sa Ozamiz Regional Trial Court (RTC). Hinarap ni Nova Parojinog ang kasong illegal possession of dangerous drugs at illegal possession of firearms and ammunition. Si Reynaldo Jr. naman ay naharap sa parehong kaso, kasama pa ang illegal possession of explosives, dahil sa nakumpiskang hand grenade. Ang mga kasong ito ay may rekomendasyong walang bail. Iginigiit ng DOJ na may probable cause batay sa mga evidence na nakita, tulad ng shabu at mga firearms na walang kaukulang lisensya.

Ang Pighati ng Huling Sulyap: Pagdalo sa Libing, Ipinagkait

Kung ang legal na aspeto ay isang matinding labanan sa pagitan ng batas at mga teknikalidad, ang emosyonal na bahagi ng kuwento ay nagdulot ng malalim na pighati. Matapos ang raid, ang magkapatid ay dumaranas ng matinding kalungkutan, hindi lamang dahil sa kanilang pagkakakulong kundi dahil sa brutal na pagkamatay ng kanilang ama, ina, at iba pang kamag-anak.

Noong Agosto 9, 2017, nagsumite sila ng isang “extremely urgent motion for furlough” sa Ozamiz Regional Trial Court (RTC) upang payagan silang makadalo sa wake at burial ng kanilang mga mahal sa buhay, na nakatakda noong Agosto 13 hanggang 14. Ang mosyon ay naglalaman ng pangako na sila ay babalik sa PNP Custodial Center matapos ang seremonya at maging handa silang sagutin ang lahat ng gastos para sa police escorts at seguridad. Ang kanilang plea ay isang simpleng hiling na makita sa huling pagkakataon ang mga taong kinuha sa kanila nang napakabilis.

Subalit, ang RTC, sa pamamagitan ni Executive Judge Edmundo P. Pintac, ay mariing tinanggihan ang kanilang mosyon. Ang dahilan ng korte ay hindi dahil sa kawalan ng pakikiramay, kundi dahil sa safety and security concerns. Nagbigay-diin ang korte sa “greater weight” ng assessment ng pulisya, partikular ang impormasyon mula sa Ozamiz City Police, na nagbabala tungkol sa isang posibleng “daring and bloody rescue of the accused” kapag pinayagan silang makadalo sa libing.

Binanggit din ng korte na ang emosyon sa Ozamiz ay “high” sa pagitan ng mga sumusuporta at kalaban ng mga Parojinog, at ang presensya ng magkapatid ay maaaring “provide the spark that would ignite and cause those emotions to erupt and for the opposing sides to turn violent and clash against each other”.

Ang desisyong ito ay nagpapakita ng isang masakit na salungatan: ang karapatan ng isang akusado, na itinuturing pa ring inosente sa ilalim ng batas, na magluksa at ang obligasyon ng korte na protektahan ang public safety at maiwasan ang anumang karahasan. Sa huli, pinili ng korte ang “path of caution,” na nag-iwan sa magkapatid na Parojinog na magluksa nang mag-isa sa loob ng bilangguan, hindi man lang nakita ang huling sulyap sa kanilang mga magulang at kamag-anak.

Ang Kontrobersya at Impluwensya ng Parojinog Clan

Hindi matatawaran ang impluwensya ng pamilya Parojinog sa Ozamiz. Ang kanilang patrimonial power ay nagmula pa sa kanilang patriarch na si Octavio Parojinog, na dating pinuno ng vigilante group na Kuratong Baleleng, na kalaunan ay naging isang organized crime syndicate. Ang matagal na nilang pananatili sa kapangyarihan ay nagbigay ng pangamba sa gobyerno na kaya nilang “impluwensyahan, kung hindi man takutin ang prosecution witnesses, ang mga hukom at ang mga prosecutors“.

Dahil sa mga pangambang ito, noong Agosto 17, 2017, pormal na humingi ng transfer ng kaso ang DOJ sa Supreme Court (SC). Iginigiit ni Justice Secretary Vitaliano Aguirre II ang paglilipat ng kaso mula Ozamiz patungong Metro Manila, mas mainam sa Quezon City RTC, upang matiyak ang kaligtasan ng lahat ng sangkot at ang pagiging patas ng pagdinig. Nagpahayag na rin ng intensyon ang mga hukom sa Ozamiz na mag-inhibit o huwag hawakan ang kaso, at sinabi ni Judge Pintac na ang paglilitis ay dapat gawin sa isang “neutral venue”.

Ang buong pangyayari ay nagbigay-diin sa isang mas malaking isyu: ang labanan sa pagitan ng kapangyarihan ng estado laban sa mga narco-politicians. Inakusahan ng magkapatid na Parojinog ang pulisya na “planted” o nagtanim ng ebidensya, isang alegasyon na mariing itinanggi ng pulisya. Ang pagdinig sa kanilang kaso ay naging salamin ng mga tensyon sa judicial system na humaharap sa mga kaso na may mataas na political sensitivity at security risk.

Sa huli, ang paggigiit ng magkapatid na Parojinog na palayain sila ay nag-ugat sa kanilang paniniwala na nilabag ang kanilang due process. Ngunit ang kanilang plea ay nabalutan ng trahedya, legal na komplikasyon, at malaking alalahanin sa seguridad. Ang kanilang kaso ay patuloy na nagpapaalala sa Pilipinas na ang labanan para sa hustisya ay madalas na hindi lamang itim o puti, kundi isang masalimuot at masakit na pagsubok sa pagitan ng batas, politika, at puso.