SITIO KAPIHAN: ISANG KOMUNIDAD NA BINAYAN PA NG MGA BANTAY, PAGPAPALIWANAG NG DILG AT DENR SA SENADO, LUMALABAS NA MAS MALALIM PA SA KULTO ANG SULIRANIN

Sa mga bulwagan ng Senado, kung saan karaniwang pinag-uusapan ang mga numero at pondo, isang nakakagimbal na kuwento ng pagkontrol, pananamantala, at matinding paglabag sa karapatang pantao ang naghari sa pagdinig para sa panukalang 2024 budget ng Department of Environment and Natural Resources (DENR) at Department of the Interior and Local Government (DILG). Ang sentro ng talakayan: ang kontrobersyal na Socorro Bayanihan Services Incorporated (SBSI) sa Sitio Kapihan, Surigao del Norte. Sa ilalim ng di-umano’y pamumuno ni ‘Senior Agila’ (o J ren Si Aguila), ang lugar na ito ay nababalutan ng isang “integrated approach” ng gobyerno, hindi dahil sa kaunlaran, kundi dahil sa pagtatangkang bawiin ang lupa, ang kapayapaan, at maging ang mga isip ng mga residenteng nabihag [01:00].

Ang Lihim na Kuta sa Gitna ng Kalikasan

Ang isyu ay nagsimula nang isuspinde ng DENR ang Protected Area Community Based Resource Management Agreement (PACBARMA) na nagpapahintulot sa SBSI na gamitin ang isang bahagi ng deklaradong protected area [01:17]. Ang pasyang ito ay malinaw na hudyat ng pagbawi ng estado sa lupaing ginamit ng grupo. Ngunit ang pagbawi sa lupa ay tila mas madali kaysa sa pagbawi sa mga tao.

Sa pag-uulat ni Secretary Benhur Abalos ng DILG, idinetalye niya ang mga hakbang na ginagawa ng pamahalaan upang mapanatili ang peace and order sa lugar, na naghahanda para sa posibleng resettlement at reintegration ng mga residente [01:30]. May mga pulis na nakatalaga sa pasukan at sa mismong gitna ng lugar, kung saan nagtayo pa ang PNP ng isang mini police station [01:46]-[01:53]. Ang presensya ng pulisya ay hindi lamang para sa kaayusan kundi sumisimbolo rin ng pag-asa—na mararamdaman ng mga tao na may gobyernong handang magbigay ng saklolo sa kanilang sitwasyon [01:59].

Gayunpaman, ang pagpasok sa mismong compound ng SBSI sa Sitio Kapihan ay nananatiling isang malaking hamon, na nagpapakita ng isang nakababahalang kakulangan sa kapangyarihan ng estado. Ayon kay Task Force Spokesperson Ildefonso Sanco, ito ang pangunahing dahilan kung bakit hindi madakip ng pulisya ang mga miyembro ng kulto na may kinakaharap na mga seryosong kaso, partikular ang Violence Against Women and Their Children (VAWC) [02:06]-[02:29].

Ang Walang-Awang Pagsasamantala at VAWC Cases

Ang mga kasong VAWC ay nag-ugat sa mga reklamo ng mga asawa ng miyembro na hindi na umuwi sa kanilang mga tahanan. Ang dahilan? Sapilitan umano silang pinag-asawa sa kanilang mga kasamahan din sa kulto [02:38]-[02:46]. Ang detalye ng forced marriage na ito ay nagbigay ng bigat at emosyonal na diin sa pagdinig, na nagpapakita na ang kulto ay hindi lamang lumalabag sa batas kundi sumisira rin sa pinakapundasyon ng pamilyang Pilipino. Ang karapatan ng isang tao na makapamili ng kanyang asawa ay tinanggal, at ang mga bata ay napipilitang lumaki sa isang kapaligirang kontrolado ng paniniwala at takot.

Ang panloob na pagkontrol ay malinaw na inilarawan ni Sanco. Isang beses lamang umano kada buwan pinapayagang lumabas ang mga miyembro [02:50]. Ang dahilan ay nakabatay sa isang nakakabahalang teorya: impyerno (hell) umano ang nasa labas ng kanilang bakod [02:53]. Ang ganitong ideological barrier ay mas matindi pa kaysa sa anumang pisikal na pader. Ito ay isang uri ng psychological imprisonment na nagpapahirap sa sinumang awtoridad na magpaliwanag ng katotohanan.

Ang Private Armies at ang Bantay-Sarado na Puso ng Komunidad

Ang seguridad sa Sitio Kapihan ay hindi lamang gawa ng paniniwala. Ang tinatawag na “White House” ng SBSI ay may tatlong gates na fully guarded umano ng mga private armies [03:00]. Nakapalibot dito ang 48 na guard houses at 24 na oras ang monitoring [03:07]. Ang paggamit ng private armed groups ay nagpapahiwatig ng isang istrukturang hindi lamang para sa espiritwal na pamumuno kundi para sa de facto na pagkontrol sa teritoryo at sa mga tao nito, na tahasang lumalaban sa kapangyarihan ng pulisya at batas.

Ito ang dahilan kung bakit, sa kabila ng pagtatatag ng mini police station, nananatiling nakahawak ang grupo sa kanilang mga miyembro. Ang fear factor na idinulot ng mga private armies at ang paniniwalang “impyerno” ang labas ay lumilikha ng isang compound na halos isang sovereign state sa loob ng Pilipinas. Ang tanong na lumalabas sa pagdinig ay: Hanggang kailan hahayaan ng gobyerno na maghari ang isang private group sa public domain at sa kalayaan ng mga mamamayan nito?

Ang Pagsasamantala sa Bayanihan: Ang Tuso at Malalim naugat

Tahasang tinukoy ng mga Senador ang nakakabahalang dami ng mga organisasyon sa Socorro. Ayon sa isang ulat, mayroong 75 people’s organizations na nakabase sa bayan [03:41]. Nagtaka ang Senador kung ang kulto ba ay nag-ugat sa napakaraming lehitimong kooperatiba na matagal nang naitatag sa lugar [04:07]. Ang tanong ay: Sino ang nauna? Ang mga kooperatiba o ang grupong ito?

Ipinaliwanag ng opisyal ng lokal na pamahalaan (na marahil ay ang Mayor) na ang mga kooperatiba ng Socorro ay matagal na at legitimate, nakarehistro sa Cooperative Development Authority (CDA) [04:45]-[04:58]. Ang problema, aniya, ay tanging ang grupong SBSI ang “naligaw ng landas” [05:18].

Ang mas malalim at mas emosyonal na punto ay ang pagsasamantala sa kultura ng Socorro. Ipinaliwanag ng opisyal na mayroon silang tradisyon ng pagtutulungan, ang bayanihan [05:29]. Ito ang pinagsamantalahan, ayon sa Senador [08:59]. “They took advantage of the hospitality and the good natured of the Socorro population to have this incident,” pagdidiin ng Senador [08:43]-[08:52].

Ang bayanihan ay isang marangal na tradisyong Pilipino na sumasalamin sa komunal na pagkakaisa. Ang katotohanan na ang isang samahan na nagdadala ng pangalan ng bayanihan (Socorro Bayanihan Services Incorporated) ay gumamit ng tradisyong ito para sa pananamantala, forced marriage, at pagkontrol, ay isang malaking sampal sa kultura at etika ng bayan. Ang bayanihan ay ginawang isang tuso at epektibong recruitment tool at control mechanism.

Mga Alaala ng Kasaysayan at Ang Pagtatangkang Humingi ng Saklolo

Upang bigyang-konteksto ang sitwasyon, binalikan ng pagdinig ang kasaysayan ng lugar. Tinalakay ni Ildefonso Sanco, ang local historian, ang Colorum Uprising noong 1924, na itinuturing niyang pagpapatuloy ng nationalistic movement laban sa mga colonial forces ng Amerika [07:10]-[07:22]. Bagaman hindi direktang konektado sa modernong kulto, ipinapakita nito ang kasaysayan ng mga uprising at ang malalim na sense of resistance sa Socorro.

Ang mas nakakaantig na detalye ay ang pinagmulan ng mismong pangalan ng bayan: Socorro. Ayon sa kuwento, noong panahon ng Kastila, isang bangka na sinasakyan ng mga churchmen ang lumubog malapit sa lugar. Sumigaw ng socorro (na salitang Kastila para sa “help” o “saklolo”) ang pari, kaya’t ito ang ipinangalan sa lugar [07:36]-[08:16].

Ang pag-alala sa pinagmulan ng pangalan ng bayan ay nagbigay ng emosyonal na huling salita sa Senador: Ang Socorro ay nangangahulugang saklolo. Ang mga taong nasa Sitio Kapihan ngayon, mga biktima ng pananamantala at pagkontrol, ay tahimik na humihingi ng saklolo mula sa estado. Ang presensya ng DILG at DENR, at ang pagtutok ng Senado, ay ang mismong sagot ng gobyerno sa sigaw na iyon.

Pagbabalik sa Kamalayan at Kalayaan

Ang isyu ng SBSI ay hindi na lamang usapin ng protected area o budget allocation; ito ay usapin ng human dignity at ang kapangyarihan ng batas. Ang integrated approach na binubuo ng gobyerno—mula sa pagpapanatili ng peace and order ni Sec. Abalos [01:30] hanggang sa pagtugon sa mga kasong VAWC—ay kritikal.

Kailangan ng gobyerno ang isang maingat at masusing plano upang makapasok sa Sitio Kapihan, hindi lamang upang arestuhin ang mga may sala kundi upang matiyak ang resettlement at reintegration ng mga miyembro, lalo na ang mga bata at kababaihan. Ang paglabas sa compound ay nangangahulugan ng pag-alis sa paniniwalang impyerno ang labas at pagbabalik sa katotohanan.

Ang pagdinig sa Senado ay naging isang mahalagang plataporma upang isiwalat ang nakakabahalang sitwasyon. Ang bayanihan na pinagsamantalahan ay kailangan na ngayong bawiin at gamitin para sa tunay na socorro—tunay na tulong at pagliligtas—para sa mga nabihag sa Sitio Kapihan. Ang panawagan ng kasaysayan, ng kultura, at ng batas ay iisa: kailangan na ng saklolo at kalayaan ang mga taga-Socorro.

Full video: