Sa isang iglap, nabago ang direksyon ng pulitika sa Pilipinas. Ang balita ng pagbabalik ng dating Pangulong Rodrigo Roa Duterte, matapos ang ilang buwang pagkawala at mga espekulasyon sa kanyang kalagayan dahil sa kasong isinampa ng International Criminal Court (ICC), ay hindi lamang nagdulot ng pagyanig kundi nagmulat sa isang panibagong yugto ng pambansang pagsubok sa paghahanap ng katarungan at pananagutan. Ito ay isang kaganapan na agad na naghati sa bansa, na nagpapakita ng malalim at hindi pa naghihilom na sugat ng nakalipas na administrasyon.

Ang pagdating ni Duterte sa Ninoy Aquino International Airport (NAIA) kaninang umaga [00:36] ay hindi lang isang simpleng paglapag ng eroplano—ito ay isang eksena ng polarization. Sinalubong siya ng nag-uumapaw na galak mula sa kanyang mga tapat na tagasuporta, na nakikita ang kanyang pagbabalik bilang isang matagumpay na pag-aalsa laban sa ‘panghihimasok’ ng mga banyagang puwersa. Subalit, sa kabilang banda, matindi at marahas din ang salubong ng galit mula sa mga pamilya ng biktima at mga aktibista, na nananawagan ng patuloy na pananagutan at hustisya. Ang simula ng panibagong chapter na ito ay agad na nabalutan ng misteryo at masidhing diskusyon.

Ang Misteryo ng Paglaya: Lihim na Kasunduan o Taktikal na Hakbang?

Ang pagbabalik ni Duterte ay nagaganap sa gitna ng matinding tensyon [00:53] ukol sa kanyang posibleng pagkakasangkot sa ‘crimes against humanity’ dahil sa kanyang kontrobersyal na war on drugs. Sa loob ng maraming buwan, naging usap-usapan ang kanyang kinaroroonan [01:32]. May mga ulat na nagsasabing siya ay nakakulong o nasa ilalim ng pangangalaga ng ICC, habang ang mga salungat na pahayag mula sa kanyang mga abogado, pamilya, at iba pang international agencies [01:40] ay nagpalala lamang sa kalituhan. Ang biglaang paglitaw niya [01:16] ay nagpapatunay na may malalaking katanungan na kailangang sagutin:

Una, ito ba ay bunga ng isang ‘lihim na kasunduan sa diplomasya’ [01:16] na kinasasangkutan ng Pilipinas at mga makapangyarihang bansa? Ayon sa mga haka-haka, nakipag-ugnayan ang gobyerno upang tiyakin ang kanyang kaligtasan [02:06]. May mga ulat pa na sinasabing ang gobyerno mismo ay nakipag-usap sa ICC [02:14] para sa pansamantalang kalayaan ng dating pangulo.

Ikalawa, ito ba ay isa lamang ‘teknikalidad sa legalidad’ [01:24] na sinamantala ng kanyang legal team upang makaiwas sa tuluyang pag-usig?

O ikatlo, at marahil ang pinaka-kalkuladong tanong, ito ba ay isang ‘taktikal na hakbang’ [01:24] na inihanda ng kanyang mga kapanalig sa gobyerno upang baguhin ang naratibo ng pulitika sa bansa?

Maraming eksperto sa pulitika ang naniniwala sa huling punto [02:23]. Sa nalalapit na midterm elections, ang impluwensya ni Duterte ay nananatiling matatag [02:39], lalo na sa mga rehiyon tulad ng Mindanao kung saan siya ay may malakas at hindi matitinag na suporta. Ang kanyang presensya ay tiyak na magiging isang malaking puwersa na makakaapekto sa takbo at resulta ng halalan, na nagpapatunay na ang comeback na ito ay higit pa sa isang personal na pag-uwi—isa itong political weapon.

Pista ng Pagdiriwang vs. Alingawngaw ng Hinanakit

Ang polarization na dulot ng kanyang pagbabalik ay agad na nakita sa kalsada. Sa kanyang bayan sa Davao City, naganap ang isang enggrandeng motorcade [02:55] na maihahalintulad sa isang pista. Libo-libong tagasuporta ang nagtipon, nagwagayway ng mga banner, at nagpatugtog ng mga kantang nagpapakita ng kanilang walang sawang pagsuporta [03:03]. Para sa kanila, si Duterte ay isang biktima ng ‘di makatarungang panghihimasok’ ng mga dayuhang pwersa, at ang kanyang pagbabalik ay isang ‘tagumpay laban sa mga mananakop na interes’ [03:10]. Ang damdamin ng pagiging martyr at bida ng bayan ay nangingibabaw sa kanilang selebrasyon, na nagpapakita kung gaano kalalim ang cult-like na suporta na patuloy niyang tinatamasa.

Ngunit sa likod ng masigabong pagtanggap na ito, may isang matinding ‘alingawngaw ng galit at hinanakit’ [03:26] na patuloy na lumalabas. Para sa mga pamilya ng mga biktima ng madugong giyera kontra droga, ang pagbabalik ni Duterte ay hindi isang selebrasyon—ito ay isang ‘mapait na ala-ala’ [03:34] ng mga sugat na iniwan ng kanyang pulisya. Ang libu-libong buhay na nawala [05:17], karamihan ay mga mahihirap na indibidwal, ay nananatiling walang hustisya [03:55]. Ang mga komunidad na lubos na naapektuhan ng ‘pagpatay na walang proseso’ [03:55] ay patuloy na dumaranas ng matinding sakit, na nagpapatunay na ang pagbabalik ng dating pangulo ay nagpapakita lamang ng kawalang katarungan.

Agad na nagsagawa ng protesta ang mga organisasyon para sa karapatang pantao tulad ng Human Rights Watch at Amnesty International [04:03]. Ang kanilang pahayag ay mariing nagpapahiwatig na ang pagbabalik na ito ay isang ‘malinaw na tanda ng kawalang katarungan at kawalang pananagutan’ [04:11]. Sa mga kalsada ng Maynila, nagmartsa ang mga aktibista, dala ang kanilang mga plakard at banners na may mensahe ng pagkondena [04:36]. Ang kanilang Sigaw ay: “Bakit pinahintulutan si Duterte na bumalik ng hindi man lamang dumadaan sa buong proseso ng pananagutan?” [05:00] Ang pagkadismaya at kawalang pag-asa [04:43] ay ramdam sa kanilang mga boses, na naniniwalang ang sistema ng hustisya sa bansa ay ‘maaaring baluktutin para sa kapakinabangan ng mga nasa kapangyarihan’ [04:53].

Ang Pagsusuri ng Kongreso at ang Daan Tungo sa Hustisya

Ang epekto ng kanyang pagbabalik ay hindi lamang nanatili sa antas ng public opinion. Ilang oras pa lamang matapos siyang dumating, agad na nagpanukala ang ilang miyembro ng Kongreso ng isang pormal na imbestigasyon [05:33]. Ang layunin nito ay upang malaman ang ‘tunay na kalagayan ng kanyang pagpapalaya at pagbabalik’ [05:40]. Hindi lamang ito tungkol sa paano siya nakabalik, kundi pati na rin sa ano ang magiging epekto nito sa kalakaran ng hustisya sa bansa [05:47].

Ang mga pagtatanong na ito ay lalong nagiging mabigat dahil patuloy pa rin ang imbestigasyon ng International Criminal Court [05:55] kaugnay ng crimes against humanity sa ilalim ng administrasyong Duterte. Para sa mga kritiko, ang pagbabalik ng dating pangulo ay nagbunsod ng agam-agam na posibleng may mga ‘pagtatangkang baluktutin ang mga proseso ng hustisya’ [06:12] upang siya ay maprotektahan, na nagpapahina sa prinsipyo ng rule of law at nagpapatibay sa kultura ng impunity sa bansa.

Ang pormal na imbestigasyon sa Kongreso ay nagpapakita ng determinasyon ng ilang mambabatas na huwag hayaang manahimik ang usapin. Ito ay isang check and balance laban sa posibleng mga lihim na kasunduan sa ehekutibo. Ang kanilang pagsisikap ay mahalaga upang makita ng publiko ang buong katotohanan: Kung paanong ang isang dating pangulo na may matinding legal na kaso sa pandaigdigang antas ay pinayagang makabalik nang walang malinaw na proseso. Ang paghahanap ng sagot sa tanong na ito ang susi sa pag-unawa kung paano gumagana ang justice system ng Pilipinas kapag ang sangkot ay ang mga nasa kapangyarihan.

Sa huli, ang pagbabalik ni Rodrigo Duterte ay hindi lamang isang simpleng pagdating; ito ay isang ‘panibagong yugto sa pulitika ng Pilipinas’ [00:00] na nababalutan ng kontradiksyon. Ito ay isang paalala na ang bansa ay patuloy na nahahati sa pagitan ng mga umaasa sa kanyang strongman leadership at ng mga humihingi ng katarungan para sa mga biktima ng kanyang pulisya. Ang kaganapang ito ay nagpapatunay na ang mga sugat ng nakaraan ay nananatiling bukas, at ang paghahanap ng katarungan ay isang labanan na kailangan pang ipagpatuloy. Ang pagsubok na ito ay hindi lamang para kay Duterte, kundi para sa lahat ng Pilipino—upang makita kung aling puwersa ang mananaig sa pagitan ng political power at moral accountability.

Full video: