HUSTISYA O PULITIKA? Ang Madamdaming Laban ni Duterte Para sa Kalayaan, Hinarang ng ICC sa Kabila ng Kaniyang Edad at Matingkad na Ebidensya ng Kahinaan

Ang mundo ng kasalukuyang pulitika ay bihirang makakita ng isang sitwasyon na puno ng emosyon, legal na pagtatalo, at matinding drama tulad ng kaso ni dating Pangulong Rodrigo Roa Duterte sa harap ng International Criminal Court (ICC) sa Netherlands. Habang nakabitin sa kawalan ang panandaliang kalayaan o “interim liberty” ng dating Pangulo, ang kaniyang legal defense, na pinangunahan ni dating Spokesman Harry Roque, ay naghahayag ng isang malalim na pagkabahala at galit sa tila hindi patas na proseso na kinakaharap ng isang taong may edad na at may karamdaman.

Ang laban na ito ay hindi lamang isang simpleng legal na kaso; ito ay isang salamin ng pagtutunggali sa pagitan ng soberanya, karapatang pantao, at ang masalimuot na sistema ng internasyonal na batas. Ang damdamin ay mataas, at ang bawat salita mula sa panig ng depensa ay pumupukaw ng diskusyon na hindi lamang umiikot sa batas kundi pati na rin sa katarungan, kabutihan, at dignidad ng isang matanda at maysakit na dating pinuno.

Ang Mababang Bato ng Ebidensya at ang Pangangailangan ng Balanse
Ayon sa mga paliwanag ni Roque, ang ugat ng problema ay matatagpuan sa kaibahan ng sistema ng paghuli sa Pilipinas at sa ICC. Sa Pilipinas, ang pagkakakulong ay nangangailangan ng “probable cause,” o isang mataas na posibilidad na may nagawang krimen at ang akusado ang siyang gumawa nito. Subalit, sa ICC, ang pagkakakulong ay nakasalalay lamang sa “good grounds”—isang threshold na itinuturing na napakababa kung ikukumpara [04:44].

Ang puntong idinidiin ng depensa ay ito: Kung ang ICC mismo ay nag-isyu ng warrant of arrest batay sa mababaw na ebidensya (“good grounds” lamang) at hindi pa sa matibay na “probable cause,” ang dapat na tugon ay balansehin ang karapatan ng akusado sa pamamagitan ng pagbibigay ng “interim release.” Sa madaling salita, dahil sa kakulangan ng matibay na ebidensya (“the evidence of guilt is not strong”), ang akusado ay dapat mapalaya pansamantala. Ang prinsipyo ng presumed innocent ay dapat manatiling buhay hangga’t wala pang kumpirmasyon ng mga kaso.

Gayunpaman, ang pagtutol ng Pre-Trial Chamber sa hiling ng panandaliang kalayaan ni Duterte ay nakita ng depensa bilang isang malaking pagkakamali [07:18]. Ang hukuman ay tila humihingi sa panig ng depensa na patunayan na hindi mabigat ang ebidensya laban kay Duterte—isang obligasyon na ayon kay Roque, ay malinaw na trabaho ng prosekusyon, hindi ng akusado [19:46]. Ito ay nagpapakita ng isang tila baligtad na pamamaraan na naglalagay ng hindi patas na pasanin sa dating Pangulo.

Pagtugon sa Akusasyong ‘Flight Risk’ at ang Katotohanan ng Kalusugan
Dalawa sa pangunahing batayan ng ICC sa pagtanggi sa provisional release ay ang posibilidad na si Duterte ay “flight risk” (tatakas) at ang banta na “gumawa pa ng ibang krimen” [08:46]. Agresibong sinagot ng depensa ang mga akusasyong ito sa isang paraang puno ng lohika at emosyon.

Una, ang isyu ng pagtakas. Ang depensa ay mariing nanindigan na ang isang 80-taong-gulang na indibidwal, na kamakailan lamang ay sumailalim sa maselang operasyon sa gulugod (spine surgery), ay hindi kailanman magiging isang “sprinter” na madaling makakatakas [20:57]. Ang kaniyang kalagayan sa kalusugan ay nagpapakita na siya ay “unfit to fly,” batay sa mga sertipiko ng sarili niyang mga doktor na nag-opera sa kaniya [02:01]. Ang pagpilit sa kaniya na lumipad o ang pagtangging kilalanin ang kaniyang kalusugan ay labag sa karapatang pantao at humanitarian grounds [21:16].

Pangalawa, ginamit ng ICC ang mga pahayag ni Bise Presidente Sara Duterte bilang ebidensya ng plano sa pagtakas—partikular ang biro umano ni VP Sara na “itakas na lang natin si Tatay Digong.” Sa matapang na pagtatanggol, iginiit ni Roque na ang pagkuha ni VP Sara ng mga abogado at ang kaniyang patuloy na paggalang sa proseso ng ICC ay nagpapatunay na walang intensyon na isakatuparan ang biro [13:51]. Sa katunayan, ang kanyang pagiging “girl scout na girl scout,” na sumusunod sa tamang proseso at hindi sang-ayon sa mga shortcut, ay nagpapabulaan sa anumang planong tumakas [12:57]. Ang biro ay nananatiling biro, at ang kakulangan ng matibay na ebidensya ng isang planadong pagtakas ay sapat upang bawiin ang akusasyon.

Ang Mito ng Impluwensya at ang Realidad ng Pulitika
Tinutulan din ng ICC ang pansamantalang kalayaan dahil sa posibilidad na si Duterte ay “gumawa pa ng krimen,” dahil sa kaniyang muling pagka-reelect at ang posisyon ng kaniyang mga anak (VP Sara at Mayor Baste) sa pulitika [14:41]. Ngunit para sa depensa, ito ay isang maling pagbasa sa kasalukuyang pulitikal na larangan sa Pilipinas.

Sa kabila ng mga titulo, iginiit ni Roque na si VP Sara ay “halos walang kapangyarihan” dahil sa kaniyang posisyon na walang cabinet portfolio at ang tanging trabaho ay maghintay kung may mangyayari sa Presidente [16:19]. Lalo pa itong pinalala ng talamak na labanan o mortal na kaaway sa pagitan ng mga Marcoses at Dutertes. Ang patunay? Ang patuloy na pagtatangkang tanggalin siya sa pwesto at bawasan ang kaniyang budget [15:56].

Ang argumento laban kay Mayor Baste Duterte, na nagsisilbing acting mayor ng Davao City, ay binali rin. Taliwas sa inaakala ng ICC, ang kapangyarihan ni Mayor Baste ay limitado dahil hindi siya pinapili kung sino ang mamumuno sa kapulisan ng lungsod—isang kritikal na limitasyon sa kaniyang awtoridad [18:34]. Sa huli, ang pag-aakusa na si Duterte ay posibleng gumawa ng krimen dahil sa impluwensya ng kaniyang pamilya ay itinuturing na walang batayan at spekulatibo, lalo na’t wala pang napapatunayang kahit anong krimen na nagawa [17:51].

Panawagan para sa Katarungan at Sangkatauhan

Ang legal na pagtatalo na ito ay nagtatapos sa isang mapuwersang panawagan. Ang abogado ay naniniwala na ang tanging tamang desisyon para sa Appeals Chamber ay ang pagbibigay ng interim liberty kay Duterte [21:40]. Ito ay hindi lamang usapin ng legal na interpretasyon, kundi ng fair play at justice [21:40]. Sa gitna ng laban, ang pag-asa ay nakasalalay sa paniniwala na ang mga batayan ng sangkatauhan—ang edad, kalusugan, at ang karapatang magkaroon ng makatarungang proseso—ay dapat manaig.

Hindi dapat baliwalain ang katotohanan na ang dating Pangulo ay nasa bingit ng panganib na makulong batay lamang sa mababaw na ebidensya, na tila hinaharangan ang kaniyang karapatang pantao. Sa huli, nanawagan ang depensa para sa dasal, dahil ang laban na ito, aniya, ay tila hindi na tungkol sa hustisya kundi sa pulitika [21:53]. Ang tanging hangarin ay ang “panandaliang kalayaan” para sa isang taong ang kaso ay kinukwestiyon dahil sa kawalan ng hurisdiksyon, kawalan ng matibay na ebidensya, at higit sa lahat, ang pangangailangan ng humanitarian consideration sa isang 80-taong-gulang na may maselan na kalagayan. Ang kaniyang kapalaran ay mananatiling isang mainit na usapin at isang matinding pagsubok sa sistema ng internasyonal na katarungan.