Pagsasagasa sa Kaban ng Bayan: Paanong Ang Desisyon ng Apat, Nagbunga ng P13.8 Bilyong Katanungan

Sa isang iglap, tila nagising ang sambayanan sa malamig na katotohanan ng pulitika, kung saan ang bilyon-bilyong pondo ng bansa ay tila hawak sa kamay ng iilan lamang. Ito ang sentro ng dramatikong pagdinig sa Senado, kung saan si Representative Toby Tiangco, sa ilalim ng matatalim na tanong ni Senator Rodante Marcoleta at iba pang kasapi ng Blue Ribbon Committee, ay naglatag ng mga detalyeng nagbubunyag ng isang napakalaking anomalya: ang pagpasok ng tinatayang P13.8 Bilyon na halaga ng flood control insertions sa National Expenditure Program (NEP), isang kilos na sinasabing isinakatuparan ng isang makapangyarihang “small committee” ng Mababang Kapulungan.

Ang isyu ay higit pa sa simpleng budget padding—ito ay isang labanan para sa transparency at accountability sa paraan ng paggastos ng pondo ng bayan.

Ang Lihim na Kapangyarihan ng ‘Small Committee’

Nagsimula ang lahat sa normal na proseso ng pagtalakay sa budget, na karaniwang tumatagal ng dalawa hanggang tatlong buwan, at sinasabing may matitinding debate at pag-aaway [05:35]. Gayunpaman, sa huling bahagi ng proseso, bago ito ipadala sa Bicameral Conference Committee (Bicam), may isang small committee ang nangingibabaw.

Ayon kay Rep. Tiangco, ang komite na ito—na binubuo ng apat na makapangyarihang miyembro ng House, kabilang sina Rep. Elizaldy Co (na Chairman ng Appropriations), Congresswoman Stella Luz Quimbo (Senior Vice Chairman), Congressman Mannix Dalipe (Majority Leader), at Congressman Nonoy Libanan (Minority Leader) [05:00]—ay siyang nagdedesisyon sa huli. Ang nakakagulantang, ang desisyon ng apat na ito ay tila nangingibabaw, nagtatapos sa matagal at maingay na diskusyon ng daan-daang kongresista [06:00].

Ang pinakamalaking problema ay ang kakulangan ng transparency sa kanilang mga ginawa. Paliwanag ni Tiangco, kung sa Bicam ay mayroong Bicam Report kung saan makikita ang orihinal na NEP at ang mga pagbabago, sa small committee ay wala [06:30]. Mula noong unang araw pa lang ng budget briefing, hinahanap na niya ang ulat ng komite sa House Archives at Committee Secretariat, ngunit ang sagot ay iisa: walang mahanap, imposibleng makita [07:04]–[08:11]. Para kay Tiangco, ang tanging nakakaalam ng buong detalye ay si Rep. Elizal Co, ang Chairman.

Ang Paghadlang at ang Paghanap sa Proponent

Dahil sa matinding pagdududa, sina Rep. Tiangco at Rep. Erise ay nag-mosyon na imbitahan si Rep. Elizal Co, na Chairman ng House Appropriations Committee, upang magbigay linaw tungkol sa mga insertions [01:06]. Ito ay matapos magbigay ng pahayag si dating DPWH Secretary Manny Bonoan na hindi nila alam kung sino ang naglagay ng mga pondo sa Bicam [01:30]. Subalit, ang mosyon ni Rep. Erise ay mariing tinutulan ni Rep. Benny Abante, na nagdeklara na hindi raw maaaring maging resource person ang isang kongresista, isang patakaran na ikinadismaya ni Tiangco.

“Kung hindi po pupwedeng mag-testify under oath o hindi pwedeng resource person ang isang congressman, ibig sabihin exempted yung congressman sa imbestigasyon,” paglalahad ni Tiangco, na nagpapahiwatig ng isang double standard sa accountability [03:29].

Dahil sa pagkadismaya at sa paghahangad na malaman ang katotohanan—lalo pa’t nadiskubreng binawasan ang pondo ng mga flagship projects ni Pangulong BBM upang maisingit ang ibang pondo [04:14]—sinimulan ni Tiangco ang sarili niyang imbestigasyon. Ito ay nagresulta sa paghingi ng listahan ng insertions sa House of Representatives, na ibinigay sa kanya, sa huli, ni Rep. JJ Suarez, na siyang nakikipag-ugnayan sa executive branch [11:09].

Ang listahan ay dumating sa tatlong batches, at kailangan pang pilitin ni Tiangco ang House na ilagay ang pangalan ng proponent ng bawat proyekto [13:52]. Nang makumpleto at ma-analisa ang datos, lumabas ang nakakagulantang na katotohanan.

P13.8 Bilyon, Isang Pangalan ang Proponent

Sa kanyang presentasyon sa Senado, ipinakita ni Rep. Tiangco ang listahan ng mga proyekto na, kung pagsasama-samahin, ay aabot sa P13,803,693,000 [27:15]. Ang napakalaking halaga na ito, na nakatalaga sa flood control sa iba’t ibang distrito ng bansa, ay may iisang pangalan na nakalista bilang proponent o nagmungkahi: Representative Elizaldy Co [20:03]–[27:44].

Ang mga probinsyang may pinakamalaking insertions ay kinabibilangan ng:

Mindoro Oriental at Occidental: Mula sa National Expenditure Program (NEP) na hindi lalampas sa P2.5 Bilyon, ang kanilang pondo ay biglang naging mahigit P20 Bilyon sa General Appropriations Act (GAA) [17:08], isang pagtaas na aabot sa P17.5 Bilyon [19:56]. Nagpahayag si Tiangco ng pagtataka, dahil hindi raw kakayanin ng mga first-term o regular na kongresista ng distrito na ito ang mag-request ng ganoong kalaking halaga [17:46].

Abra: Nadagdagan ng P3.46 Bilyon [25:14].

Occidental Mindoro: Nagdagdag ng P3.2 Bilyon [26:09].

Tinanong ni Sen. Marcoleta si Tiangco kung ang P13.8 Bilyon na ito ay pinarada (parking) o isinagasa (sagasa)—mga salitang madalas marinig sa Kongreso.

Parking, Sagasa, at ang Bidding Short of Award

Ipinaliwanag ni Rep. Tiangco ang pagkakaiba ng mga terminong pulitikal [22:31]:

Parking: Kung saan ang isang kongresista ay nakiusap at pumayag ang district congressman na sa distrito niya ilagay ang pondo.

Sagasa: Kung saan ang pondo ay pilitang inilagay sa distrito, na walang kaalaman o pahintulot ang district congressman. Ayon kay Tiangco, may mga kasamahan siyang nagsabing sila ay “nasagasaan” ng pondo na hindi nila alam [23:10].

Ang malalim na implikasyon ng “sagasa” ay nangangahulugang ang mga taong gumawa ng insertions ay may sarili nang planong pang-imprastraktura na isisingit, na hindi nakabatay sa tunay na pangangailangan ng distrito, kundi sa interes ng proponent.

Higit pa rito, nabanggit din sa pagdinig ang isyu ng bidding short of award [30:01]. Ayon sa DPWH Undersecretary na si Yusek Cathy Cabral, ang mga proyekto ay maaaring mag-advance procurement (bidding short of award) kapag lumabas na ang General Appropriations Act (GAA). Subalit, itinuwid ito ng mga senador, lalo na ni Sen. Sherwin Gatchalian. Batay sa New Government Procurement Act (RA 12009), tanging ang mga proyektong kasama sa orihinal na NEP ang maaaring sumailalim sa early procurement [35:49]. Kung ang mga proyektong ito ay insertions o congressional initiatives—tulad ng mga bilyon-bilyong pondo na binabanggit—sila ay hindi maaaring i-bid short of award [36:16].

Ang pag-iimbestiga sa bidding short of award ay kritikal, dahil kung natuloy ang mga ito, ito ay nangangahulugang may mga kontratista na posibleng nanalo na sa bidding bago pa man maging pinal ang budget, na nagpapahiwatig ng posibleng areglo at pre-selection [36:36]. Inutusan ng Blue Ribbon Committee si Yusek Cathy na ipasa ang lahat ng dokumento ng bidding short of award na may kaugnayan sa mga proyektong ito, upang makita kung sino ang posibleng mananalo at mabantayan ang proseso [31:17].

Ang Panawagan para sa Accountability

Ang pagdinig na ito ay nagbukas ng maraming katanungan:

Bakit ganito kalaki ang insertion ng isang kongresista lamang, na halos tumumbas sa P13.8 Bilyon?

Bakit walang record ang small committee, na nagpapatunay na may proseso ng pagtatago at kawalan ng transparency?

Bakit ang mga distrito na hindi nag-request ng pondo ay bigla na lang “nasagasaan” o naparadahan ng bilyon-bilyong pondo?

Bakit pinayagan ang early procurement sa mga proyektong hindi kasama sa NEP, isang paglabag sa procurement law?

Ang P13.8 Bilyong piso ay pera ng taumbayan. Ang halagang ito ay maaaring gamitin para sa pagpapalakas ng edukasyon, kalusugan, o pagbili ng mga kagamitan para sa militar, ngunit ito ay tila napunta lamang sa kamay ng iilan, na nagtatago sa likod ng teknikalidad at kawalan ng dokumento. Ang mga rebelasyon ni Rep. Toby Tiangco ay hindi lamang naglalantad ng anomalya, kundi nagpapamalas din ng isang sistemang pulitikal na tila dinisenyo upang manatiling lihim at walang pananagutan, na nagdudulot ng matinding emosyonal na epekto sa publiko—ang pakiramdam na ang bawat Pilipino ay “nasasagasaan” at ninanakawan ng kanilang karapatan sa isang transparent at matuwid na pamamahala. Ang laban para sa P13.8 Bilyon ay laban para sa kaluluwa ng pambansang badyet. Ang susunod na hakbang ng Blue Ribbon Committee, kasabay ng pagsusuri sa mga dokumento ng bidding, ang magdidikta kung magiging simula ito ng tunay na pagbabago o mananatiling isa na namang eskandalo na lilipas kasabay ng agos ng panahon.

Full video: