SA PAGITAN NG AWA AT HUSTISYA: ANG NAKAKABINGING BANGGAAN NG SBSI AT NG MGA BIKTIMA SA SURIGAO

Sa gitna ng rumaragasang kontrobersiya na bumabalot sa Socorro Bayanihan Services Incorporated (SBSI) sa Sitio Kapihan, Surigao del Norte, nag-iwan ng dalawang magkasalungat na emosyon ang mga nagaganap na pagdinig at pagbabago. Sa isang banda, makikita ang nakakaawang larawan ng isang matandang lider na halos malagutan na ng hininga sa loob ng kustodiya ng Senado. Sa kabilang dako naman, maririnig ang matinis na tinig ng mga biktima at ng lokal na pamahalaan, na naglalayong manindigan para sa hustisya, laban sa diumano’y paulit-ulit na pagtatakip sa katotohanan. Ang banggaan ng mga salaysay na ito ay hindi lamang naglalantad ng isang legal na isyu, kundi nagpapakita ng isang malalim na sugat panlipunan na nangangailangan ng agarang at maingat na lunas.

Pagbaba Mula sa Bundok: Paglaya Mula sa Takot

Kasabay ng pag-iinit ng imbestigasyon sa Senado, isa-isang nagsisimula nang tumakas at bumaba sa poblason ang mga miyembro ng SBSI. Ang mga pagbaba na ito ay hindi lamang simpleng pag-alis; ito ay isang kilos ng paglaya mula sa takot at pagkontrol na bumabalot sa Sitio Kapihan.

Isa sa mga nakabalik na ay ang mag-asawang sina Leby Inano, 60-anyos, at Ricarte Inano, 63-anyos. Ayon kay Aling Leby, apat na taon silang nanirahan sa Kapihan bago tuluyang makabalik sa kanilang tahanan sa bayan [02:02]. Ngunit ang kanilang pagbaba ay hindi naging madali. Ibinunyag ni Ricarte ang matinding paghihirap na dinanas niya sa apat na beses na pagtatangka niyang tumakas. Hindi raw sila pinalabas sa lugar; sa halip, binantayan sila ng mga armadong private security o guwardiya [02:30].

Ang matagumpay na pagtakas na ito ay nagbigay-daan din sa isa pang nakagigimbal na pagbubunyag. Ayon kay Ricarte, nagdesisyon silang bumaba nang pumutok ang isyu sa Kapihan at pinatawag na ang diumano’y lider ng grupo, si Jey Rence Quilario, alyas “Senior Agila.” Ang pinakamatinding rebelasyon? “Si Senior Agila, preso na, nakulong” [03:10]. Ang pahayag na ito ay nagpapatunay na ang kanilang pag-alis ay hudyat na ng matinding kawalan ng kontrol at takot sa loob ng SBSI.

Ngunit ang emosyonal na epekto ay hindi lamang sa mga matatanda. Ang 16-anyos nilang apo na si “Alias Raffy” ay nabunutan ng tinik matapos makababa. Ayon sa kaniyang kuwento, dalawang beses siyang tumakas, kabilang na ang pilit na pagpapapakasal sa kaniya noong siya ay menor de edad pa lamang [03:37]. Ang kuwento ni Alias Raffy ay isang matinding patunay ng diumano’y pang-aabuso na nagaganap sa loob ng grupo.

Ang Liham-Apela ng Pamilya Galanida: Pakiusap na Nakasalalay sa Buhay

Sa kabilang panig, matapos ma-contempt at mapunta sa kustodiya ng Senado, ang pamilya ni Mamerto Galanida, ang 82-anyos na Vice President ng SBSI at katabi ni “Senior Agila,” ay humarap sa publiko dala ang isang emosyonal na apela [05:06].

Humingi ng tulong ang kaniyang maybahay, si Ma’am Linda Galanida, at panganay na anak na si Sharon Curambao, kina Senador Ronald “Bato” dela Rosa, Senador Risa Hontiveros, at Senador Francis Tolentino, at maging sa Pangulo ng bansa, na palayain si Mamerto Galanida mula sa Senate custody [05:59].

Ang pinaka-ugat ng kanilang pakiusap ay ang kritikal na kalagayan ng kalusugan ng matanda [06:29]. Ayon kay Ma’am Linda, marami na itong karamdaman:

Unstable na high blood pressure
Mga problema sa bato (renal) at puso (heart problem)
Madali siyang ma-stress
Kailangan niyang magpa-opera ng katarata dahil halos hindi na siya makakita [00:06:42 – 00:07:21].

Mas nakakaalarma, inihayag ni Sharon Curambao na si Mamerto ay madalas mawalan ng malay o magkaroon ng episodes ng pagbagsak ng BP noong nasa Kapihan pa. Naniniwala sila na ang “pinaka-bestest therapy” para sa kaniyang ama ay ang makasama ang pamilya, dahil ang pananatili sa kustodiya ay nagdudulot lamang ng matinding anxiety at stress [00:07:59 – 00:08:43].

Paninindigan sa Gitna ng Akusasyon:

Sa kabila ng kanilang apela, hindi rin nagpadaig ang pamilya Galanida sa pagdepensa sa SBSI. Tiniyak nilang haharapin ni Mamerto Galanida ang lahat ng hearing at hindi siya tatakbo [09:49]. Mariin din nilang itinanggi ang mga testimonya ng mga biktima, na sinasabi ng mga senador ay pagsisinungaling o perjury. Ayon kay Ma’am Linda, ang lahat ng ito ay “fabricated” [10:18].

Nanindigan si Sharon Curambao na ang kanilang mga lider, kasama si “Senior Agila” at ang kaniyang ama, ay nagsasabi ng katotohanan. Binigyang-diin niya na kung totoo ang mga alegasyon ng pang-aabuso, matagal na silang umalis sa Kapihan: “Hindi po kami aabot ng ganitong ilang taon kaming naninirahan dito kung nakikita namin na ‘yung mga mali ang mga ginagawa ni Senior Aguila, kami na mismo sir, kami na mismo ang lalabas dito kung totoo pa ‘yung mga pinagsasabi nila” [00:10:48 – 0:11:10].

Higit pa rito, idinaing nila ang matinding online bullying at paghusga (judgmental) na nararanasan nila mula sa publiko sa iba’t ibang platform tulad ng Facebook at TikTok. Ang kanilang panawagan sa publiko ay huwag maging judgmental dahil hindi raw alam ng mga tao ang buong katotohanan, at ang pambu-bully na ito ay masakit sa kanilang panig [00:17:58 – 0:18:50].

Ang Matinding Rebuttal ng LGU: ‘Pagsisinungaling’ at Panganib

Bilang tagapagsalita ng Socorro Task Force Kapihan at kinatawan ng Lokal na Pamahalaan (LGU), matindi ang naging reaksiyon ni Edelito Sanco, na mas kilala bilang si “Sir Teteng,” sa apela ng pamilya Galanida [02:14:44].

Unang-una, mariin niyang tinuligsa ang apela para sa humanitarian release. Ayon kay Sanco, ang ginagawa ng pamilya at ng leadership ng SBSI ay “kina-career na nila yung pagsisinungaling” [02:32:38]. Iginiit niya na dahil sa gravity of the offense, hindi dapat bigyan ng special privilege si Galanida sa kasisimula pa lamang ng proseso. Kailangan umanong “managot muna doon sa mga doon sa mga accusation” [02:39:58 – 02:42:26].

Binigyang-diin ni Sanco na ang paghiling ng espesyal na pribilehiyo sa simula pa lang ng proseso ng hustisya ay “unfair” para sa mga biktima at sa lahat ng taong alam kung ano ang tunay na nangyari [02:51:10 – 02:52:27].

Tungkol naman sa panawagan ng SBSI para sa kapayapaan at pagtigil sa pagiging judgmental, inihayag ni Sanco ang isang masakit na kuwento: Hindi raw judgmental ang mga nag-aakusa. Sa halip, inilahad niya ang dating pagmamalaki ni Mamerto Galanida noong nagkakaroon sila ng lakas ng loob na magsalita laban sa grupo. Matapos magbigay ng open letter at nanawagan na pauwiin na ang mga tao, ang naging sagot daw ni Mamerto Galanida, na may kasama pang tawa, ay: “Give them ropes to hang themselves” [02:54:00 – 02:54:37]. Ang pahayag na ito ay nagpapakita ng matinding paghamak sa mga taong biktima.

Mula sa Suporta Patungong Oposisyon: Ang Rubicon ni Sir Teteng

Kinumpirma rin ni Sir Teteng ang akusasyon ng kampo ng SBSI na siya umano ang “utak” at “pasimuno” kung bakit naha-high spot ang samahan. Nilinaw niya ang kaniyang posisyon: siya ay dating “staunch supporter” at Municipal Administrator na nangasiwa sa opisina habang si “Senior Agila” ay nasa bundok [02:57:57 – 02:58:35].

Ngunit ang lahat ay nagbago noong Nobyembre at Disyembre 2019 nang maglabas ang grupo ng mga video at litrato ng military training at graduation ni “Senior Agila.” Dito niya pormal na inihayag sa Facebook na “I have crossed the Rubicon” at pinutol na niya ang ugnayan sa mga lider [02:58:57 – 02:59:13]. Ang dahilan niya ay dahil hindi na ito ang dating Bayanihan na kaniyang tinitingala [02:59:13 – 02:59:20].

Ibinunyag niyang siya ang nagbigay-lakas ng loob sa mga biktima na lumabas at magsalita, sa kabila ng pagdidiin sa kaniya na siya ang pasimuno at pagdanas ng mga banta sa kaniyang buhay [02:59:27 – 02:59:40].

Ang Nakaambang Krisis na Pantao

Ang pinakamalaking kinatatakutan ni Sanco, at ng lokal na pamahalaan, ay ang posibilidad ng isang “humanitarian crisis” [03:02:46].

Taliwas sa paniniwala ng SBSI na ang karamihan ay nais manatili sa Kapihan, ang mga nagbabalak umalis ay nahaharap sa isang malaking problema: wala na silang babalikan na bahay sa poblasyon dahil naibenta na ang karamihan [03:00:17 – 03:00:51]. Kinakailangan umano ang inter-agency coordination at agarang aksiyon sa suspension order ng DENR upang maiwasan ang malawakang krisis [03:03:04 – 03:03:46].

Dagdag pa ni Sanco, ang mga miyembro na umaalis at bumabalik ay maaaring sanhi ng matinding doktrina na ginagamit sa grupo. Ayon sa doktrina, ang pag-uusig (persecution) na nangyayari sa kanila ay isang dahilan para magsaya dahil ito raw ang dinanas ng mga propeta [03:09:56 – 03:14:00]. Dahil dito, nananatili silang tapat at pinipili pa ring manumbalik sa Kapihan.

Ang Bigo na Laban sa Korte

Ang legal na labanan sa pagitan ng mga magkabilang panig ay umabot na rin sa korte. Sa isang petisyon para sa Writ of Habeas Corpus na inihain ng limang magulang, nagtangkang kunin ang lima nilang anak mula sa kustodiya ng LGU/DSWD [03:20:06 – 03:32:00]. Ang mga batang ito ay kasama sa mga tumestigo laban sa SBSI [03:33:36 – 03:33:46].

Gayunpaman, nabigo ang nasabing petisyon. Ayon kay Sanco, wala ni isa sa mga petitioner o sa kanilang abogado ang sumipot sa korte. Nagbigay-daan ito sa abogado ng LGU na humiling sa hukom na i-dismiss ang kaso. Ang mga bata ay kasalukuyang nasa kustodiya ng DSWD Manila sa bisa ng resolusyon ng Inter-Agency Council Against Trafficking [03:26:07 – 03:33:46]. Ayon kay Sanco, ang tangka raw na kunin ang mga bata ay upang “wala nang testigo” [03:34:00 – 03:34:25].

Sa huli, nanawagan ang pamilya Galanida na sana’y maging patas ang lahat at matugunan ang kanilang hiling para sa makataong pagpapalaya, na tinitiyak na haharapin nila ang lahat ng laban [02:00:58 – 02:01:22]. Samantala, nanindigan si Sir Teteng Sanco na ang hustisya ay kailangan munang manaig, at hindi dapat maging biktima ang publiko ng pagsisinungaling at pag-arte [02:42:26]. Sa harap ng matinding krisis na pantao at magkabilang panig na nagbabanggaan, ang usapin sa Kapihan ay tila may mahaba pa at masalimuot na hihintayin.

Full video: