Sa isang nag-aalab na pagdinig sa Kongreso, muling nasilayan ng publiko ang mga multo ng nakaraang administrasyon—isang lisyang sistema ng political patronage, mga alegasyon ng extrajudicial killings (EJK) na nakaugat sa Davao, at ang nakakabiglang pagkalugi ng bilyun-bilyong piso sa isang ahensiya ng gobyerno. Sa sentro ng kontrobersiya ay sina Retired Police Colonel Royina Garma, dating General Manager ng Philippine Charity Sweepstakes Office (PCSO), at Colonel Edilberto Leonardo, dating National Police Commission (NAPOLCOM) Commissioner, na parehong isinailalim sa matitinding katanungan ukol sa kanilang mga kahina-hinalang pag-upo sa pwesto at malalim na koneksyon kay dating Pangulong Rodrigo Duterte.

Ang pagdinig ay hindi lamang tumuon sa mga teknikal na isyu ng gobyerno, kundi umabot sa personal at emosyonal na antas, lalo na nang ilabas ang mga sinumpaang salaysay na nagtuturo kay Garma bilang utak sa pagpatay sa tatlong Chinese nationals na may kaugnayan sa droga sa loob ng Davao Penal Colony (DAPOL) noong Agosto 2016. Sa harap ng Kongreso, ang isyu ay naging pagtutuos sa pagitan ng salaysay laban sa salaysay, katotohanan laban sa kapangyarihan.

Ang Matinding Pagtanggi: Salaysay Laban sa Salaysay

Isa sa pinakamabigat na bahagi ng pagdinig ay ang paghaharap kay Colonel Garma ng mga testimonya mula sa dating Davao Penal Colony Superintendent na si Superintendent Padilla at sa Person Deprived of Liberty (PDL) na si Jimmy Fortaleza. Malinaw na tinukoy ng dalawang indibidwal si Garma bilang direktang nag-utos o namuno sa operasyon na nauwi sa kamatayan ng tatlong Tsinong drug lord.

Ayon sa sinumpaang salaysay ni Superintendent Padilla, personal siyang tinawagan ni Garma—ang tawag na kailangan pang ipasa sa kanya ni PDL Fortaleza dahil sa inasaynd na cellphone—kung saan nagkaroon ng pagbabanta [16:44]. Inulit ni Padilla ang nakagigimbal na pahayag ni Garma, na aniya’y nagsabing: “May mga tao kami diyan na gagawa at huwag mo nang kuwestiyunin at whether you like it or not, we will operate and do not interfere. Baka madamay pa pamilya mo.”

Isang matinding emosyonal na hook ang pahayag na ito. Ito ay nagpinta ng isang larawan kung paanong ang operasyon, na itinuturing na ilegal, ay kinailangang isagawa sa pamamagitan ng pananakot sa opisyal na dapat sanang nangangalaga sa seguridad ng bilangguan. Tinanong ng mga mambabatas si Garma kung kinakailangan ba ng kooperasyon ng Warden (Padilla) para maging matagumpay ang isang illegal activity tulad ng pagpatay, at kahit hindi man niya diretsahang sinagot, sumang-ayon siya na ang Warden’s approval o hindi bababa sa kanyang hindi pakikialam ay mahalaga sa anumang operasyon sa loob ng piitan [18:20].

Sa kabila ng dalawang sworn affidavit—na parehong nagtuturo sa kanya, kabilang ang pagkilala ni Fortaleza sa boses ni Garma sa telepono—mariing itinanggi ni Colonel Garma ang lahat ng alegasyon, lalo na ang tungkol sa tawag at ang pagbabanta [16:55]. Ang kanyang matigas na pagtanggi, sa ilalim ng panunumpa, ay nagdagdag ng dramatikong tensiyon sa pagdinig, na nag-iwan sa publiko ng tanong: Sino ang nagsasabi ng totoo?

Ang mga kongresista, partikular, ay nagpaliwanag na ang ganitong uri ng kumplikadong operasyon ay nangangailangan ng maraming moving parts, at ang pagkakaroon ng Warden na hindi dapat makikisawsaw ay isang critical na bahagi [21:55]. Dahil si Padilla ay ayaw makialam—patunay ng kanyang prinsipyo, ayon sa mambabatas—kinailangan ng “other methods of force such as threats or bribes” [21:02]. Ang detalyadong pagsasalaysay na ito ay nagbigay ng bigat sa mga akusasyon, na nagpapahiwatig na ang operasyon ay masalimuot, pinlano, at nangangailangan ng mataas na antas ng non-interference.

Ang Misteryo ng PCSO: Bilyun-Bilyong Pisong Nawala

Bukod sa matinding isyu ng pagpatay, tinalakay din ang kahina-hinalang career path ni Colonel Garma, lalo na ang kanyang pag-upo bilang General Manager ng PCSO noong 2019. Tinukoy ng mga mambabatas na ang pagbibigay ng posisyon na General Manager, lalo na sa isang tao na walang background sa ahensya, ay “unheard of or unusual” [03:38].

Ito ay salungat sa paunang pahayag ni Garma na tanging ang kanyang “merits” at “work performance” ang nagdala sa kanya sa posisyon [05:35]. Ngunit lumabas sa pagdinig na nilapitan niya si Senador Bong Go, na noo’y Special Assistant to the President, para ipasa ang kanyang aplikasyon kay dating Pangulong Duterte [03:02]. Ang prosesong ito ay nagpapatunay sa political patronage sa halip na purong meritocracy.

Lalong pinatindi ang kontrobersiya nang ipakita ang revenue data ng PCSO [28:03]. Inihayag na mula sa revenue na P63.5 bilyon noong 2018, ito ay bumagsak sa P44 bilyon noong 2019 at P18.6 bilyon noong 2020. Ibig sabihin, umaabot sa P90 bilyon ang cumulative na nawala sa gobyerno sa panahon ng panunungkulan ni Garma [31:00].

Bagama’t ipinaliwanag ni Garma na ang malaking pagbagsak ay dahil sa suspension ng laro at sa COVID-19 pandemic [29:53], pinanindigan ng mambabatas na ang P90-bilyong pagkawala ay labis at hindi basta-basta maipapaliwanag ng pandemya. Ang isyu ay lalong pinalala ng mga illegal transactions at waivers na umano’y na-review ni Garma, kasabay ng pagkwestiyon sa Guaranteed Monthly Retail Receipt (GMM) ng mga Small Town Lottery (STL) na ipinatupad nang walang tamang contract cancellation [26:49]. Ang iskandalong ito ay nagpapahiwatig ng posibleng mismanagement at pagkalugi ng pera ng gobyerno.

Ang Pinag-ugatan ng Koneksyon: Ang Karera ni Colonel Leonardo

Hindi lang si Colonel Garma ang sentro ng isyu. Tinalakay din ang tila kahalintulad at mabilis na pag-angat sa karera ni Colonel Edilberto Leonardo, na sunod-sunod na inilagay sa matataas na posisyon ng dating Pangulo.

Si Leonardo ay nakilala bilang Regional Chief ng CIDG sa Davao Region. Kinalaunan, na-appoint siya bilang Undersecretary (Usec) for Protected Areas and Special Concerns sa Department of Environment and Natural Resources (DENR) [47:00], bago naging NAPOLCOM Commissioner.

Ang mga mambabatas ay nagtanong kung paanong na-appoint si Leonardo sa DENR, isang ahensya na nangangailangan ng expertise sa biodiversity at environmental management, gayong ang kanyang background ay military at law enforcement (PNPA at CIDG) [50:40]. Sa kabila ng kanyang pagtatapos sa Ph.D. in Leadership and Management, ang pag-upo niya sa Director ng Biodiversity Management Bureau (BMB) ay kinwestiyon dahil wala siyang sapat na technical knowledge, taliwas sa iba pang kwalipikadong professional forester [50:21].

Sa huli, inamin ni Leonardo na hindi niya alam kung bakit siya ang napili ni Duterte, ngunit sumang-ayon siya sa posibilidad na ang kanyang “closest” na relasyon sa dating Pangulo ang pangunahing kwalipikasyon [53:17]. Ang parallel na pag-angat nina Garma at Leonardo—parehong galing sa law enforcement sa Davao, parehong itinalaga sa plum positions na walang relevant background—ay nagpinta ng malinaw na larawan ng patronage system na talamak sa ilalim ng nakaraang administrasyon [01:05:18].

Ang Anino ng ICC at ang Hustisya

Ang huling punto na nagbigkis sa dalawang opisyal ay ang pagkakadawit nilang dalawa sa imbestigasyon ng International Criminal Court (ICC) [01:06:01]. Ang tanong tungkol sa ICC ay nagsilbing closure sa mga katanungan: ang lahat ng alegasyon ng political patronage, mismanagement, at seryosong akusasyon ng krimen, ay tinitingnan na ngayon hindi lamang sa lokal na lebel kundi sa internasyonal na hukuman.

Ipinahayag nina Garma at Leonardo na nalulungkot sila sa pagkakadawit sa ICC at hindi nila alam kung bakit. Ngunit para sa mga mambabatas at sa publiko, ang juxtaposition ng mga testimonya sa pagpatay, ang financial anomaly sa PCSO, at ang malinaw na pattern ng pag-upo sa pwesto batay sa koneksyon—ay nagbigay ng sapat na konteksto sa mga dahilan ng ICC.

Sa pagtatapos ng pagdinig, nanatiling matigas ang pagtanggi ni Colonel Garma, habang si Superintendent Padilla ay nanindigan sa kanyang salaysay sa kabila ng banta sa kanyang buhay. Ang mga mambabatas ay nagpakita ng respeto kay Padilla sa kanyang tapang na magsalita [22:22].

Ang kaganapang ito ay isang matinding paalala na ang katotohanan ay maaaring matago, ngunit hindi tuluyang mabubura. Ang laban para sa accountability at hustisya, na nagsimula sa isang silid ng pagdinig, ay nagpapatuloy, at ang public records ng mga salungat na testimonya ay magsisilbing mahalagang ebidensya sa paghahanap ng kasagutan. Ang taumbayan ay umaasa na sa huli, mananaig ang katotohanan laban sa kapangyarihan at ang mga nagkasala ay papanagutin, lokal man o internasyonal.

Full video: