NANAWAGAN NG KATAHIMIKAN: Ang Dramatikong Paglalahad sa Paggamit ng Milyon-Milyong ‘Confidential Funds’

Sa isang pagdinig na punung-puno ng tensiyon at pagtataka, nagulantang ang buong Kongreso at sambayanang Pilipino matapos ang sunud-sunod na paglalantad ng mga detalye hinggil sa paggamit ng multi-milyong confidential funds (CF) noong termino ni dating Bise Presidente at Kalihim ng Edukasyon Sara Duterte. Ang pinakahuling kabanata ng iskandalong ito ay umukit ng kasaysayan nang ang mga pinagkakatiwalaang aide ng dating Bise Presidente ay mapilitang pumili: ang sumagot at posibleng magbigay-daan sa pag-uusig, o ang manahimik at ipagsanggalang ang kanilang sarili.

Ang dramatikong sentro ng pagdinig ay ang mag-asawang sina Atty. Sunshine Fajarda at Mr. Edward Fajarda, kasama si Mr. Mamon Orto, na pawang mga tauhan ng Bise Presidente sa iba’t ibang kapasidad—mula sa Office of the Vice President (OVP) hanggang sa Department of Education (DepEd). Ang kanilang mga pahayag, pag-amin, at higit sa lahat, ang kanilang mga pagtanggi, ang nagbigay-linaw, subalit nagpalalim din sa misteryo, kung paano ginastos ang malalaking pondong ito.

Ang Pagtangging Sumagot: Ang Karapatan Laban sa Sariling Pag-uusig

Isa sa pinakamabigat na sandali ng pagdinig ay nang tanungin nang direkta si Atty. Sunshine Fajarda, na nagsilbing Head Executive Assistant at Assistant Secretary ni VP Sara sa DepEd at kasalukuyang Director sa OVP. Si Atty. Fajarda, na matagal nang pinagkakatiwalaan ni VP Sara (mula pa noong 2011 sa Davao City), ay humarap sa matitinding alegasyon na ibinunyag ng mga dating opisyal ng DepEd, kabilang sina dating Executive Director Gloria Mercado at Chief Accountant Rona Catalan.

Ang mga alegasyon ay nag-uugat sa diumano’y pag-aabot ni Atty. Fajarda ng puting sobre na may lamang P50,000, na may nakasulat na “HOPE” (Head of Procuring Entity o Honor), kay Mercado at pagbibigay rin ng pera, na galing daw sa confidential fund, kay Catalan. Nang tanungin siya ng mga mambabatas kung totoo ba ang mga akusasyon o kung nagsisinungaling ang tatlong opisyal (kabilang si Director Resty Osas), si Atty. Fajarda ay nagpahayag ng isang pambihirang tugon.

“I will not answer Mr. chair respectfully po. I already stated my reason for such,” mariin niyang sagot [01:15:06]. Sa huli, kinumpirma niyang ginagamit niya ang kanyang karapatan laban sa self-incrimination (Right Against Self-Incrimination) [01:17:06].

Ang pag-invoke sa karapatang ito—na isang legal na panangga laban sa posibleng pag-uusig sa sarili—ay tila nagbigay ng bigat at diin sa mga hinala. Para sa mga mambabatas, ang pagtangging sumagot sa isang simpleng tanong na “oo” o “hindi” ay maituturing na pahiwatig ng pagkakaroon ng criminal liability o legal na pananagutan. Ang kanyang katahimikan, bagama’t legal, ay nag-iwan ng malaking butas sa naratibo ng DepEd at OVP, na nagpapahiwatig na may itinatago at iniiwasang isyu na legal. Ang pangyayaring ito ay nag-ugat pa sa pag-iwas niya sa naunang pagdinig matapos siyang makatanggap ng contempt order noong Nobyembre 11, 2024. Inamin niya na hindi niya na-monitor ang Thanksgiving activities sa Davao, kung saan siya raw ay naka-official business, dahil sa takot at sa halip ay nanatili na lamang sa bahay ng kanyang kapatid [05:06].

Ang Misteryo ng Ministerial Role at ang Duffle Bag ng Pera

Lalong uminit ang pagdinig nang ilahad ang papel ng mag-asawang Fajarda sa pagpoproseso ng mga dokumento at pera. Si Atty. Sunshine Fajarda ay mahigpit na nagpaliwanag na ang kanyang tungkulin ay ministerial lamang [02:22:15]. Aniya, dumadaan lang sa kanya ang mga dokumento (tulad ng Disbursement Vouchers para sa confidential funds) para pirmahan ni VP Sara, at wala siyang kinalaman sa aktuwal na paggamit ng confidential funds [02:08:42].

Subalit, ang kanyang asawa, si Mr. Edward Fajarda, na nagsilbing Special Disbursing Officer (SDO) ng DepEd, ay umamin sa nakakagulat na detalye. Kinumpirma niya na siya mismo ang nag-e-encash ng mga tseke. Taliwas sa alegasyon na ito’y ₱37.5 milyon sa tatlong tseke, kinumpirma ni Mr. Fajarda ang impormasyon—tatlong tseke na umaabot sa ₱37.5 milyon kada quarter [03:21:40] na inilabas ng DepEd.

Ang pinakamatinding rebelasyon ay ang paraan ng paghawak sa salapi. Nang tanungin kung paano niya kinukuha at dinadala ang napakalaking halaga, umamin si Mr. Fajarda na gumamit siya ng duffle bags [03:22:22] at pagkatapos ay agad niya itong ibibigay kay Dennis Nolasco, isang security officer [03:29:40]. Ang pag-e-encash ng milyon-milyong pisong cash sa loob ng duffle bag at ang mabilisan at personal na paglipat nito ay nagpapakita ng isang proseso na malayo sa karaniwan at mahigpit na standard operating procedure ng mga ahensya ng gobyerno.

Ang mag-asawang Fajarda ay nagbigay din ng magkasalungat na pahayag tungkol sa liquidation reports. Ayon kay Mr. Edward Fajarda, pagkapirma niya sa liquidation, ibibigay niya ito kay Atty. Sunshine Fajarda upang papirmahan kay VP Sara [03:51:22]. Gayunpaman, mariing sinabi ni Atty. Sunshine Fajarda na wala siyang kinalaman sa pagpapapirma kay Miss Catalan sa liquidation reports nang walang kalakip na acknowledgement receipts, taliwas sa pahayag ni Catalan sa naunang pagdinig [03:41:41]. Ang magkasalungat na pahayag na ito ay nagpalabas ng hinala na tila may nagkukubli ng katotohanan sa loob ng DepEd.

Ang Utos Mula sa Pinakamataas: Paghingi ng Bank Accounts

Hindi pa rito natatapos ang mga pagbubunyag ni Mr. Edward Fajarda. Inilabas sa pagdinig ang ebidensya mula sa affidavit ni dating Yek Mercado at mga screenshot ng social media na nagpapakita na humihingi si Mr. Fajarda (gamit ang kanyang personal na numero) ng bank account at bank details mula sa mga regional directors at superintendents sa Region 7 [04:23:40].

Nang tanungin kung bakit niya ito ginawa, kinumpirma ni Mr. Fajarda na ito ay utos mula mismo kay VP Sara Duterte [04:54:23]. Ayon sa SDO, nakita umano ni VP Sara sa kanyang field visitations na gumagastos ang mga superintendent ng sarili nilang pera para sa kanilang opisina at trabaho. Sa utos ni VP Sara, nagpadala siya ng pera sa mga superintendent, na galing umano sa personal na pondo o specific instruction ng Bise Presidente [04:59:00].

Ang pag-amin na ito ay nagpalitaw ng mga bagong katanungan: Kung personal funds ni VP Sara ang ginamit, bakit kailangan ng official na tauhan ng DepEd, ang SDO, na gamitin ang kanyang official na posisyon at magtanong ng mga bank details sa mga empleyado? At bakit ang mga bank details ay hiningi after the fact o matapos maisagawa ang mga gawain? Ang pamamaraang ito ay nagbigay-diin sa isang pattern ng di-pormal na paghawak sa pondo, na nagpapahirap sa pagtitiyak ng accountability.

Ang Pagkubli sa Chief of Staff

Samantala, naging target din ng masusing pagtatanong si Mr. Mamon Orto, ang Deputy Chief of Staff, hinggil sa confidential funds ng OVP. Umamin si Mr. Orto na siya, kasama si Gina Acosta, ang nagtungo sa Landbank upang i-encash ang ₱125 milyon na tseke ng OVP [05:13:47] noong Disyembre 2022.

Ang nakagugulat, inamin ni Mr. Orto na hindi niya ipinagbigay-alam kay Atty. Surigao Lopez, ang Chief of Staff (COS) at kanyang direktang pinuno, ang tungkol sa pag-e-encash ng napakalaking halaga [05:27:00]. Ang kanyang paliwanag ay batay sa sistema na ang COS ay tila compartmentalized o sadyang inilalayo sa mga detalye ng confidential funds. Inamin din ni Mr. Orto na bahagya lamang ang kanyang kaalaman sa CF, maliban sa mga impormasyong ginamit niya sa paggawa ng replies to the AOM [05:28:42].

Ngunit ang paliwanag na ito ay sinira ng mambabatas sa pamamagitan ng isang video clip mula sa pagdinig ng Senado noong Setyembre 2023 [05:54:00]. Sa video, makikitang si Atty. Lopez ay tumatango at bumubulong kay VP Sara habang ipinapaliwanag ng Bise Presidente ang isang surveillance operation sa Bulacan gamit ang confidential funds [01:00:47]. Ang action na ito ni Atty. Lopez ay nagpapahiwatig na alam niya ang detalye ng operation, na sumasalungat sa pagtatangkang ikubli siya ni Mr. Orto.

“Actions speak louder than words,” ang mariing sinabi ng mambabatas kay Mr. Orto, na patuloy na nag-e-evade at nanindigang hindi alam ni Atty. Lopez ang mga specific activities [06:01:27]. Ang pagtatanggol na ito ay nagpapakita ng isang seryosong isyu: kung sino ang sadyang may alam at kung bakit tila inilalabas sa sistema ng accountability ang pinakamataas na opisyal. Ang pagiging evasive ni Mr. Orto sa gitna ng matitibay na visual evidence ay lalong nagpalala sa pagdududa.

Pangwakas: Ang Hamon sa Transparency

Ang pagdinig na ito ay hindi lamang tungkol sa kung paano ginastos ang confidential funds; ito ay tungkol sa trust at transparency sa gobyerno. Ang magkakaibang pahayag, ang pag-invoke sa self-incrimination, at ang pag-amin sa mga highly irregular na transaksyon—gaya ng paggamit ng duffle bag sa paghawak ng pondo—ay nagbigay-daan sa mas malaking katanungan: May sistema ba ng checks and balances sa loob ng opisina ng Bise Presidente, o ang lahat ba ay nakasentro lamang sa personal na trust?

Ang pagpapatuloy ng imbestigasyon ay nananatiling hamon sa mga opisyal na maging tapat at bukas sa paghawak ng pondo ng bayan. Habang pinipili ng mga dating opisyal na manahimik o magbigay ng di-kumpletong paliwanag, patuloy na lumalaki ang hinala ng publiko at Kongreso na ang confidential funds ay ginamit sa paraang labag sa espirito ng good governance at accountability. Ang paghahanap sa Physical and Financial Plan ng mga pondo ay isa sa mga huling baraha ng Kongreso upang lubusang maunawaan ang misteryo sa likod ng mga naglahong milyon-milyon.

Full video: