SINUNGALING SA KONGRESO: Pulis na SANGKOT sa Pagpaslang kay Mayor Espinosa, HULING-HULI sa Pekeng Deponent; TINAWAG NA “IN CONTEMPT”

Ang Mabigat na Pagtatanong ng Komite, Nagbunyag ng Masalimuot na Web ng Kasinungalingan at Pag-abuso sa Kapangyarihan

Sa isang mainit at emosyonal na sesyon ng pagdinig sa Kongreso, pinalabas ang mapait na katotohanan sa likod ng malagim na pagpaslang kay Mayor Rolando Espinosa Sr. ng Albuera, Leyte, noong taong 2016. Ang pagdinig, na sumasalamin sa isang krusyal na sandali ng pambansang paghahanap ng pananagutan, ay hindi lamang naglantad ng mga iregularidad sa legal na proseso, kundi nagdikit din ng mukha sa tila sistematikong kasinungalingan sa hanay ng mga tagapagpatupad ng batas. Ang paglalantad na ito ay umabot sa sukdulan nang ang isang pangunahing opisyal ng pulisya, si PMAJ Laraga, ay tuluyang sinita at tinawag na “in contempt” ng mga mambabatas dahil sa hindi niya pagiging tapat at pag-iwas sa pagbibigay ng direktang sagot.

Ang kaso ni Mayor Espinosa, na binaril at napatay sa loob mismo ng kanyang selda sa Baybay Sub-Provincial Jail, kasama ang kapwa niya inmate na si Raul Yap, ay matagal nang simbolo ng kontrobersyal na “war on drugs” sa bansa. Sa simula, iginiit ng mga pulis, partikular ng Criminal Investigation and Detection Group (CIDG) Region 8 na pinamumunuan ni Laraga, na ang insidente ay isang lehitimong “shootout” o engkwentro. Ngunit ang mga ebidensya at testimonya na lumabas sa pagdinig ay nagpapakita ng isang mas madilim at nakakaalarmang senaryo ng planadong pagpatay.

Ang Iregularidad ng Search Warrant: Ang Suspect na Pagpaplano

Isa sa mga pinakatinutukan ng Congressional committee ang tila kahina-hinalang paraan ng pagkuha ng search warrant na ginamit upang makapasok ang pangkat ni Laraga sa loob ng piitan. Ayon sa NAPOLCOM at mga mambabatas, ang pag-apply ng search warrant laban sa isang isang inmate na nasa loob na ng selda ay mayroong malinaw na iregularidad. Sabi pa ng mga mambabatas, hindi na kailangan ng search warrant para makapasok ang mga pulis sa isang detention facility lalo pa at may BJMP manual na nagtatakda ng “greyhound operations” kung may impormasyon ng kontrabando. Ang paggamit ng search warrant, na kadalasang ginagamit sa imbestigasyon ng krimen, ay tiningnan bilang isang “pretext” o pakana upang magkaroon ng legal na basehan ang mga pulis na pumasok at isagawa ang pagpaslang.

Pinatunayan pa ni Commissioner Bernardo ng NAPOLCOM na ang pag-apply mismo ng search warrant, na inisyu ni Judge Tarcelo Sabate Jr. ng Basey, Samar (na kalaunan ay pinagmulta ng Korte Suprema ng P20,000 dahil sa “improperly applied” na warrant), ay hindi dumaan sa tamang proseso at walang sapat na endorsa mula sa mga awtorisadong pinuno ng ahensya. Dahil dito, nawala sa mga pulis ang kanilang “defense of good faith and presumption of regularity.” Sa madaling salita, ang operasyon ay agad na naging kuwestiyonable dahil sa depektibong legal na pundasyon nito.

Ang pagtatangkang ipaliwanag ni PMAJ Laraga ang kanyang desisyon na mag-aplay ng warrant sa kabila ng opsyon na greyhound search ay patuloy na nagpahaba sa pagdududa. Ipinahiwatig ng mga mambabatas na ang tanging lohikal na dahilan ay upang bigyan ng “legal veneer” ang tila iligal na layunin. Ang pagpasok ng mga pulis sa detention facility ay dapat na may mahigpit na paghihigpit, at ang search warrant ang naging tanging tiket upang maging malaya silang makakilos sa loob ng selda—isang aksyon na humantong sa trahedya.

Ang Pagbagsak ng Kasinungalingan: Ang Misteryosong Deponent

Ngunit ang pinakamatindi at emosyonal na bahagi ng pagdinig ay nakatuon sa pagkatao ni Paul Olindan, ang sinasabing “deponent” o confidential informant na ginamit ni PMAJ Laraga bilang basehan sa pagkuha ng search warrant.

Iginiit ni Laraga na si Olindan, na aniya’y isang dating “person deprived of liberty” (PDL), ay bumisita kay Mayor Espinosa at nagkaroon ng “personal knowledge” na may mga ilegal na baril sa loob ng selda. Ngunit sa harap ng komite, ang kanyang pahayag ay unti-unting gumuho sa ilalim ng matatalim na tanong ng mga mambabatas.

Tinatanong si Laraga kung personal niyang bineripika kay Warden na bumisita si Olindan, ang kanyang sagot ay nakalilito: “I believe we have a surveillance personnel who [checked],” at kalaunan ay “Me personally, I did not [check].” Ito ay nagpapakita ng malaking kakulangan sa propesyonalismo at pagsuway sa protocol, lalo pa at siya ang Principal Applicant ng warrant. Ang simpleng pag-amin na hindi niya personal na bineripika ang pinagmulan ng impormasyon, na siya namang dahilan kung bakit nag-aplay siya ng search warrant, ay nagpapakita ng malaking kapabayaan o sadyang panlilinlang. Ang pagtitiwala sa hearsay o impormasyong hindi beripikado, lalo na sa isang operasyon na may mataas na peligro, ay isang seryosong paglabag sa standard operational procedures ng pulisya.

Ang huling semento na nagpabagsak sa kanyang depensa ay nang dumating ang Jail Warden ng Baybay Sub-Provincial Jail. Ipinahayag ng Warden na si Paul Olindan ay hindi kailanman naging detainee sa kanilang pasilidad at higit sa lahat, walang record na bumisita ito kay Mayor Espinosa.

“You are lying!” Ito ang naging matinding reaksiyon ng mga mambabatas sa tila intensyonal na paglilihis sa katotohanan ni Laraga. Ang ideya na ginamit ang kuwento ng isang “deponent” na hindi man lang nag-exist ang rekord ng pagbisita—isang “chismis lang” ayon sa mga mambabatas—ay nagpapakita na ang buong proseso ng pagkuha ng warrant ay isang gawa-gawang mekanismo lamang upang bigyang-legalidad ang pagpatay. Sa katunayan, ang paggamit ng pekeng impormasyon upang manlinlang ng korte ay isang seryosong krimen.

Ang Malamig na Ebidensya ng EJK: Patay Habang Nakahiga

Bukod sa kapalpakan sa search warrant, ang pagdinig ay nagbigay-diin din sa forensic evidence na lalong nagpalakas sa kasong EJK. Ayon sa ulat ng NBI at sa naging pahayag ni Commissioner Bernardo ng NAPOLCOM, ang medico-legal report ay nagpapakita na si Mayor Espinosa ay binaril habang nakahiga (“lying down”) sa loob ng kanyang selda.

“How then could it be that it was true that there were exchange of fire when the mayor was lying down?” tanong ni Commissioner Bernardo.

Ang ebidensyang ito ay direktang sinasalungat ang claim ng pulisya na nagkaroon ng “exchange of fire” at “self-defense.” Ang pagbaril sa isang taong nakahiga ay isang malinaw na pagpapakita ng kawalan ng kalaban-laban, na nagpapatunay na ang nangyari ay hindi engkwentro kundi isang malamig na pagpatay. Sa katunayan, ang orihinal na rekomendasyon ng NBI ay mag-file ng kasong Murder, ngunit ito ay naging Homicide lamang—isang desisyon na lalong nagpatindi sa kuwestiyon ng hustisya at pagmamanipula sa mga kaso. Ang puntong ito ay lalong nag-udyok ng pagdududa kung bakit at paano ginagawang mas magaan ang mga kaso, na nagpapahiwatig ng tila may mga puwersang nagtatago at nagpoprotekta sa mga pulis na sangkot. Ang katanungang ito ng downgrade ng kaso, mula sa murder patungong homicide, ay isa pang layer ng injustice na tila bumabalot sa buong insidente.

Mula sa Drug Lord hanggang sa Biktima: Ang Konteksto ng Impunity

Bagama’t kinikilala ng mga mambabatas ang pangangailangan para sa isang “war on drugs” upang sugpuin ang salot ng ilegal na droga, mariin nilang nilinaw na hindi sila naniniwala sa pagpatay ng libo-libong tao nang walang due process. Ang komite ay malinaw na nagpapahayag na, “Hindi namin pinoprotektahan ang drug lord dito, in-e-expose namin ang drug lord.” Ang tunay na layunin ay ang paglalantad sa katiwalian at abuso sa loob ng sistema.

Ang kaso ni Mayor Espinosa ay nagbigay ng sikat na mukha sa konseptong ito ng “extrajudicial killings” (EJK) at “mistaken identity,” na binanggit din ng mga mambabatas na may mga kaso kung saan mga inosenteng tao, kasama na ang 9-anyos at 3-anyos na bata [07:26], ang napapatay dahil sa mga operasyon.

Ang emosyonal na bahagi ng pagdinig ay hindi lamang tungkol kay Mayor Espinosa, kundi pati na rin sa daan-daang iba pang biktima ng EJK, gaya ng binanggit ni Congresswoman Brosas na kabilang sa mga biktima ng Localized Synchronized Enhanced Management of Police Operations (SEMPO) sa Negros at ang Tumandok killings. Ang pangkalahatang panawagan ay ang mawakasan ang sistema kung saan ang mga pulis ay nagiging batas mismo sa kanilang sarili, na pumapatay nang walang pananagutan. Kinukwestiyon ng komite ang mga pag-raid na naganap sa Panay at Calabarzon noong nakaraan, na tila may iisang ‘playbook’ na sinusunod—isang mapanganib na kalakaran ng pag-abuso sa kapangyarihan.

Ang Sukdulan: Pagtawag kay Laraga bilang “In Contempt”

Ang tila pag-iwas, pagtatago ng katotohanan, at direktang pag-aalinlangan sa mga sagot ni PMAJ Laraga sa loob ng humigit-kumulang isang oras ay humantong sa isang pambihirang aksyon. Dahil sa paglabag niya sa Section 11 ng tuntunin ng komite, partikular ang pagsisinungaling at pagiging evasive (pag-iwas sa diretsong sagot), isinagawa ang isang mosyon.

“I’m sorry Mr. Chair, but I cannot [answer],” ang paulit-ulit na tugon ni Laraga sa ilang mahahalagang tanong, na nagpapahayag ng kawalang-kakayahan niyang magbigay ng direktang paliwanag sa mga iregularidad na inilantad.

Sa huli, matapos ang isang mosyon at pag-second ng iba pang mambabatas, si PMAJ Laraga ay opisyal na “cited in contempt” ng komite. Ang pagpapataw ng contempt ay nagpapadala ng isang malinaw at matibay na mensahe: ang mga opisyal ng gobyerno ay hindi maaaring magsinungaling o maglihis sa katotohanan sa harap ng kapangyarihan ng pambatasan.

Ang kaso ni Mayor Espinosa, na tila na-dismiss na ang mga kaso laban sa mga pulis na sangkot, ay binubuksan muli sa pamamagitan ng pagdinig na ito. Ang panawagan para sa “justice” at ang paghila sa pananagutan ng mga pulis na sangkot ay muling umalingawngaw. Ang pagdinig na ito ay hindi lamang tungkol sa isang kaso ng pagpatay, kundi tungkol sa moralidad at integridad ng mga institusyong dapat na nagpoprotekta sa taumbayan. Ito ay isang paalala na sa gitna ng kadiliman ng pag-abuso, ang tunay na paghahanap sa katotohanan ay hindi kailanman dapat mamatay. Ang taumbayan ay umaasa at naghihintay na sa wakas ay makamit ang tunay na hustisya para sa mga biktima at kanilang mga pamilya

Full video: