SAPILITANG KICKBACK SA DPWH AT KONGRESO: Kontratista, Binuwag ang Katahimikan; 25% Pondo, Ipinipilit Ibigay sa ‘Speaker’ at ‘Saldico’

Sa isang pagdinig ng Senado na kumurot sa atay ng publiko, lumabas ang isa sa pinakamalawak at pinaka-emosyonal na pagbubunyag ng katiwalian na tumatagos sa pinakamataas na antas ng gobyerno. Sa harap ng mga miyembro ng Senate Blue Ribbon Committee, buong tapang na inihain ng mag-asawang kontraktor, sina Pacifico at Cesaria Rowena Discaya, ang kanilang sinumpaang salaysay (sworn statement). Ang kanilang salaysay ay hindi lamang naglalahad ng mga tiwaling gawain; ito ay isang kalunus-lunos na kuwento kung paano ang mga tapat na negosyante ay napilitang makisama sa isang madilim na sistema, sapagkat ang kapalit ng pagiging tapat ay ang pagkalubog ng kanilang kumpanya sa utang at ang peligro sa buhay ng kanilang pamilya.

Ang isyu ay nakasentro sa malawakang sistema ng “kickback” o porsyento na hinihingi ng mga opisyal ng Department of Public Works and Highways (DPWH) at, mas nakakabahala, ng ilang miyembro ng Mababang Kapulungan o Kongreso, kapalit ng mga proyektong pang-imprastraktura, lalo na ang mga flood control projects. Ayon sa mga Discaya, ang sapilitang hinihinging porsyento ay hindi bababa sa 10% at umaabot pa sa 25% o mas mataas pa, na dapat umanong ibigay nang in-advance at cash bago o pagkatapos lamang ng pag-iisyu ng Notice to Proceed (NTP).

Ang Pagsuko sa Madilim na Kalakaran

Nagsimula ang kuwento ng mag-asawang Discaya noong 2003 nang itatag nila ang St. Gerard Construction. Sa umpisa, pumasok sila sa mga pribadong proyekto, ngunit kalaunan ay sumubok ding lumahok sa mga proyekto ng gobyerno. Agad nilang natuklasan ang matinding hirap: matagal bago mabayaran at mahirap ang paniningil. Gayunpaman, pilit nilang pinatunayan ang kanilang kakayahan sa pamamagitan ng patas na pag-bid, at nagtagumpay silang makakuha ng ilang proyekto.

Subalit, ang tagumpay na ito ang nagdala sa kanila sa bingit ng kapahamakan. Nagsimulang lumapit ang mga district engineers at regional directors ng DPWH, kasama ang mga chief of staff at kinatawan ng mga mambabatas. Ang alok? Mga proyektong “pondo na ng mambabatas” o tinatawag na “insertion” at “unprogram funds” [05:36]. Sa una, matindi nilang nilabanan ang sistema. Nagreklamo sila sa DPWH at nagpahatid ng impormasyon sa media, ngunit hindi sila pinansin. Ang naging tugon sa kanila ay isang malamig na katotohanan: “dapat tanggapin namin ang realidad na dapat kaming magbayad sa mga pambabatas kung gusto po namin magpatuloy na magkaroon ng project sa gobyerno” [05:55].

Ang paglaban na ito ay nagdulot ng seryosong panggigipit. Maraming beses silang na-disqualify ng bids and awards committee (BAC) na hawak ng mga mambabatas na nagpondo sa proyekto. Sa puntong ito, napuno ng kalungkutan at desperasyon ang kanilang desisyon: “napalitan kaming makisama sa kalakaran kahit labag sa aming kalooban” [06:53]. Ang tanging dahilan: ang pangangailangang itaguyod ang pamilya at ang mga empleyado ng kanilang kumpanya.

Ang Mekanismo ng Korapsyon: 25% na Advance, Cash at Walang Resibo

Ang kanilang sworn statement ay nagbigay-linaw sa takbo ng madilim na “sistema” [07:18]:

Ang Banta: Matapos nilang manalo sa bidding, may mga opisyal ng DPWH ang lalapit upang kolektahin ang komisyon. Kung hindi sila magbibigay, ang proyekto ay gagawan ng problema, tulad ng mutual termination o pagkakaroon ng right of way problem [07:28]. Ang panggigipit na ito ang nagsisigurong tuloy-tuloy ang pagdating ng cash.

Ang Porsyento: Ang hinihingi ay hindi bababa sa 10%, at kadalasan ay umaabot sa 25%. Sa kaso ng isang kongresista, umabot pa umano ito sa 30% [11:53]. Ang porsyentong ito ay itinuturing na “karaniwang kalakaran na wala akong kakainang tanggihan” [09:47].

Ang Transaksyon: Ang pagbabayad ay laging isinasagawa nang cash [08:01]. Bagamat walang paper trail o opisyal na resibo, mayroon silang sariling internal na ledger o talaan para sa kanilang records [21:06], na nagtatala ng araw, halaga, at kung kailan natanggap ang pera.

Ayon sa mga Discaya, ang pagbabayad na ito ay hindi kailanman kagustuhan, kundi isang hakbang na ginawa dahil sa matinding panggigipit [12:17]. Sa kabila ng pagkawala ng malaking bahagi ng pondo, iginiit nilang pilit at matapat nilang sinunod ang bawat specification ng proyekto, at hindi sila gumawa ng ghost projects [12:50]. Napilitan silang i-absorb ang kabawasan sa pondo, na nagdudulot ng maliit na kita o pagkalugi, at dinadamihan na lamang nila ang partisipasyon sa mga proyekto upang makabawi [13:38].

Ang Listahan ng mga Binanggit at ang Koneksyon sa ‘Speaker’

Ang pinakamalaking detalye sa salaysay ay ang pagpapangalan sa mga indibidwal na sangkot, na karamihan ay mga mambabatas at matataas na opisyal ng DPWH. Kabilang sa mahabang listahan ng mga binanggit ay sina:

Cong. Roman Romulo (Pasig City): Sinasabing umabot sa 30% ang hiningi para sa flood control projects noong 2025 [11:53], na kinolekta ng bagman niyang si District Engineer Aristotel Ramos (DPWH Metro Manila Pasig City). Noong 2022, si Project Engineer Angelita Garucha naman ang tagakolekta [11:32].

Cong. Marvin Rillo (Quezon City): Dito nagbigay ang mga Discaya ng cash habang nag-iinuman sila sa BGC at Shangri-La Mall [10:50]. Binanggit umano ni Rillo na ang kanyang request para sa pondo ay galing pa mismo sa “unprogram funds at insertion na inaaprubahan ni Speaker” [11:06]. Ang tao ni Rillo na si Bogs Magalong ang siyang kumukuha ng pera [11:06].

Cong. Jojo Ang (Uswag Ilonggo Party List): Sinabi rin umano ni Ang na ang lahat ng proyekto niya ay pinondohan ni “Speaker at ni Saldico” [11:12], at ang mataas na hinihingi (25%) ay hindi lamang para sa kanya kundi para kina Speaker at Saldico [11:24].

Iba pang Mambabatas: Kabilang din sa mga binanggit ay sina Cong. Patrick Michael Vargas, Cong. Juan Carlos Roa Ataide, Cong. Nicanor Nicki Briones, Cong. Marcelino Teodoro (na sinasabing nagpa-mutual terminate ng proyekto at 18% ang hiningi), Cong. Florida Robes, Cong. Eleandro Jesus Madron, Cong. Benjamin Benji Agarao Jr., Cong. Florencio Gabriel Bem Noel, at marami pang iba, na karamihan ay kinuhaan ng komisyon ng kanilang mga chief of staff (COS) o pinagkakatiwalaang tao [17:35].

Ang pagkakabanggit sa pangalan ng “Speaker” (Martin Romualdez) at “Saldico” bilang mga posibleng pinupuntahan ng 25% na porsyento ay nagbigay ng bigat sa mga akusasyon, na nagpapahiwatig ng isang sistematikong problema na nagsisimula sa pinakamataas na antas ng kapangyarihan sa lehislatura.

Ang Panawagan para sa Proteksyon at ang Tugon ng DOJ

Matapos ang makapigil-hiningang salaysay, ang pangunahing hiling ng mag-asawang Discaya ay hindi para sa pera o muling pagbabalik sa negosyo, kundi para sa proteksyon at seguridad ng kanilang pamilya [14:23]. Ang matinding takot na nadarama nila ay nag-uugat sa katotohanang marami at makapangyarihan ang kanilang binangga.

Bilang tugon, ibinahagi ni Senator Rodante Marcoleta, chairman ng Blue Ribbon Committee, na nakipag-ugnayan na siya kay Department of Justice (DOJ) Secretary Jesus Crispin “Boying” Remulla. Ayon kay Remulla, hindi dapat mabahala ang mag-asawa dahil handa ang DOJ na magbigay sa kanila ng “provisional immunity” habang naghahanda sila sa kanilang aplikasyon bilang state witness sa ilalim ng Witness Protection Program (WPP) [26:16]. Ang kundisyon: dapat mapatunayan na sila ay hindi most guilty sa krimen, ibig sabihin, sila ay sangkot ngunit hindi sila ang utak o pinakapuno ng katiwalian.

Mga Ebidensyang Hawak

Upang mapatibay ang kanilang mga paratang, inihayag ng mga Discaya na mayroon silang ledger o summary ng mga transaksyon, na naglalaman ng mga detalye ng mga petsa at halaga ng cash na ibinigay sa mga sinasabing bagman ng mga kongresista at opisyal. Bagamat walang opisyal na resibo (dahil no paper trail ang transaksyon), ang mga talaang ito ay nagsisilbing mahalagang ebidensya [21:06]. Kaagad namang iginiit ni Senator Jinggoy Estrada na isailalim sa subpoena duces tecum ang lahat ng dokumento at ledger na hawak ng mag-asawa upang mabigyan ang Komite ng kumpirmasyon sa bawat akusasyon [22:55].

Ang pagdinig na ito ay nagbigay-liwanag sa isang masalimuot na katotohanan: na ang pera ng taumbayan na inilaan para sa proteksyon laban sa baha—isang pangunahing isyu ng bansa—ay sapilitang kinukuha ng iilang makapangyarihang tao. Ang testimonya ng mag-asawang Discaya ay hindi lamang nagpapakita ng korapsyon; ito ay isang pakiusap para sa hustisya, na naghahanap ng pag-asa sa gitna ng desperasyon, at nagbibigay ng pagkakataon sa gobyerno na linisin ang sarili mula sa kabulukan na tila matagal nang kumakapit sa sistema ng paggastos ng pondo ng bayan. Ang bawat salita at bawat pangalan na binanggit ay isang mabigat na pasanin, hindi lamang sa mga sangkot, kundi sa buong bansa na umaasa sa tapat na paglilingkod. Ito ay isang kuwento na hindi dapat hayaang lumipas nang walang katarungan.

Full video: