ANG BOMBA NG KATOTOHANAN: SA LIKOD NG ‘WAR ON DRUGS’ MAY SISTEMA NG ELIMINASYON, PROTEKSYON, AT PONDO MULA SA ILLEGAL NA SUGAL

Sa gitna ng isang pampublikong pagdinig sa Kongreso, isang tinig ang naglakas-loob na sumira sa katahimikan at bumungkal sa madilim na sikreto ng mga operasyon sa bansa, na tuwirang nag-uugnay sa mga pinakamakapangyarihang pangalan sa pulitika at pulisya. Si Police Lieutenant Colonel Jovie Espenido, ang kontrobersyal ngunit kilalang opisyal sa likod ng mga matatagumpay na operasyon laban sa mga drug syndicate sa Leyte at Ozamiz, ay nagbigay ng isang testimonya na hindi lamang nagpabigat sa alegasyon ng extrajudicial killings, kundi naglantad din ng isang malalim at organisadong sistema ng korapsyon, kung saan ang mga drug lord ay hindi lamang pinoprotektahan, kundi ang mismong war on drugs ay sinusuportahan ng pondo mula sa ilegal na sugal.

Ang pahayag ni Espenido ay hindi lang tungkol sa pulisya; ito ay tungkol sa pambansang katiwalian na umaabot hanggang sa Presidential level.

Ang Abnormal na Chain of Command at ang Utos na ‘Eliminate’

Isa sa pinakaunang nagdulot ng pagkabigla sa pagdinig ay ang pag-amin ni P/Lt. Col. Espenido na, sa kabila ng kanyang ranggo bilang isang Major noon, direkta siyang nagre-report sa dalawang pinakamataas na ehekutibo ng bansa: kay dating Chief PNP at ngayo’y Senador Ronald ‘Bato’ Dela Rosa, at maging kay dating Pangulong Rodrigo Duterte mismo.

“Hindi normal, Your Honor, hindi normal,” pag-amin ni Espenido [00:42, 31:07].

Ang direktang linya ng komunikasyon na ito ay sumira sa tradisyonal na chain of command, na nagpapahiwatig ng isang pambihira at sadyang paggamit sa kanya para sa mga operasyong may high-stakes. Sa mga matataas na operasyon na tulad nito, tila si Espenido ay naging isang ‘direkta’ at ‘handpicked’ na instrumento ng mga nakaupo sa poder.

Ang mas nakakagulat ay ang kanyang paglilinaw sa mga utos na ibinigay sa kanya. Nang tanungin tungkol sa ‘marching order’ na ibinigay sa kanya ni Bato Dela Rosa, sinabi ni Espenido na ito ay tulungan si Duterte laban sa ilegal na droga at tiyakin na ‘mawawala’ ang mga droga sa Albuera [24:42]. Nang hilingan ng paglilinaw, inihayag niya ang nakakikilabot na kahulugan:

“Ang pulis, isa lang ang word, general word na ibigay. Lahat, alam na namin ang isang meaning din… Pag sinabi na mawala, kasali na ‘yung mamatay… Very obvious for us as an officer. Sinabi po sa inyo na mawala, ibig sabihin, mamatay tao po. So by all means, Your Honor, by all means,” matatag na pahayag ni Espenido [25:18].

Ang salitang “eliminate” o “neutralize” na ginagamit sa affidavit ay isang euphemism lamang para sa “patayin,” na nagpapatibay sa mga matagal nang alegasyon na ang war on drugs ay mayroon talagang direktang kill orders mula sa mga matataas na opisyal. Kinailangan pang umabot sa puntong ito upang maging malinaw sa publiko kung ano ang tunay na kalakaran sa ilalim ng tinaguriang Oplan Tokhang.

Ang Kabalintunaan ng Pagtataksil: Mula Bayani Hanggang Target

Ang matinding salungatan sa testimonya ni Espenido ay nagsimula nang ilahad niya ang kanyang tagumpay sa dalawang pangunahing operasyon: ang pagbuwag sa Espinosa Drug Syndicate sa Albuera, Leyte, at ang Parojinog Crime Family sa Ozamiz City, Misamis Occidental.

Sa Albuera, matapos siyang handpick ni Bato Dela Rosa [22:07], mabilis niyang na-disband ang grupo ni Kerwin Espinosa sa loob lamang ng 18 araw at nakuha niya ang pagsuko ng ama nitong si Mayor Rolando Espinosa Sr. [26:26]. Ang pagsuko ni Mayor Espinosa ay may kaakibat na affidavit at drug ledger na magpapatibay sana sa mga kaso laban sa mga protector ng sindikato [28:36].

Ngunit ang tagumpay ay naging simula ng kanyang personal na bangungot.

Ang mga kaso na binuo niya ay na-dismiss. Ang pinakatumatak sa kanyang salaysay ay ang pagtataka kung bakit si Kerwin Espinosa, matapos mahuli sa ibang bansa, ay hindi ipinasa sa kanya—ang team leader ng Kerwin Espinosa folder [01:07:50]. Ang pagtanggi na ito ay nagtanim ng pagdududa sa kanyang isip na tila may nagpoprotekta.

Ang pighati ay lalo pang lumalim nang siya ay masali sa narco-list, na nag-uugnay sa kanya sa Malaysian drug trafficking group [13:30]. Emosyonal siyang nagpahayag ng kanyang pagkadismaya, na umabot sa puntong “napaluha ako” [10:36]. Ang tagumpay niya laban sa droga ay ginantihan ng pagtataksil ng sarili niyang organisasyon.

Doon niya napagtanto na hindi lang siya biktima ng hold-up o extortion noon, kundi biktima ng destabilization ng kanyang karakter [13:22]. Sa kanyang pagkakalista, inamin niya na siya ay naging target na rin ng eliminasyon. “I-admit and i-confirm that, Your Honor, Mr. Chair, na ako talaga i-target na dahil nilagay kayo sa listahan, ngayon ikaw ay… kayo po ay naging target,” matapang niyang pag-amin [47:45].

Ang Lihim na Sistema ng Proteksyon at Pondo ng Korapsyon

Ang pinaka-detalyadong at nag-aapoy na parte ng testimonya ni Espenido ay ang paglalantad ng isang sistema na nagpapanatili sa sirkulasyon ng ilegal na droga sa bansa—ang reward at protection system.

Una, ang pag-iral ng quota system kung saan kailangang i-Tokhang (kumatok) ang 50 hanggang 100 bahay araw-araw, na nagpapakita ng pilit at arbitraryong pagpapatupad ng operasyon [57:57].

Pangalawa, ang reward system na pinondohan hindi lang ng ilang Local Government Units (LGU) [01:04:43], kundi pati na rin ng Small Town Lottery (STL) at Philippine Offshore Gaming Operators (POGO) [01:08:43, 01:11:54].

Ang koneksyon ng POGO at STL sa pondo para sa drug war operations ay isang malaking red flag at nagpapakita ng isang symbiotic na relasyon sa pagitan ng ilegal na aktibidad at pagpapatupad ng batas. Ang operasyon ay sinusuportahan ng pondo na nagmumula mismo sa mga industriya na dapat din sanang tinutugis o masusing binabantayan.

Pangatlo, ang direktang pagprotekta sa mga sangkot. Isiniwalat ni Espenido ang pinakamabigat na alegasyon nang banggitin niya ang kaso ni Mayor David Navarro ng Clarin, Misamis Occidental, na nasa drug watchlist ng Pangulo [01:09:18].

Ayon kay Espenido, personal siyang tinawagan ni then-PNP Chief Bato Dela Rosa at Senador Bong Go [01:09:30], at sinabihan na, “Huwag mo nang galawin si Mayor Navarro, kasi cleared ‘yan. Wala na ‘yan.”

Ang utos na ito mula sa matataas na opisyal upang protektahan ang isang alkalde na nasa listahan ng mga drug lord ay nagbigay diin sa kanyang teorya na ang drug war ay isang “Games of the General” [01:10:06]. Ang proteksyon na ito, na posibleng may kaugnayan sa pagpopondo mula sa STL/POGO na konektado rin sa nasabing alkalde, ay nagpapakita ng isang mataas na antas ng coddling.

Sa bandang huli ng kanyang testimonya, sinubukan niyang ipaliwanag na ang impormasyon tungkol sa funding at ang pag-uugnay kay Senador Bong Go ay nagmula lamang sa mismong alkalde, si Mayor Navarro [01:13:19, 01:18:07]. Gayunpaman, ang pag-amin niya sa harap ng committee na may direktang order na “huwag galawin” ang isang drug suspect, kasama ang pangalan ng dalawang pinakamakapangyarihang tao noon sa administrasyon, ay nanatiling isang incriminating evidence na hindi mabubura.

Ang Huling Hamon at Katotohanan

Sa gitna ng kanyang emosyonal na paglalahad, nagbigay si Espenido ng isang matinding punchline na bumabalot sa buong kasaysayan ng drug war:

“Sir, walang Espinosa, walang drug lord kung walang pahintulot ng pulis. Walang Parojinog kung walang pahintulot ng army… Galing sa PNP ang drugs, ang illegal gambling, carnapping, kidnapping, galing sa PNP, Your Honor, Mr. Chair,” matapang niyang deklarasyon [51:55].

Ito ang huling coup de grâce ni Espenido, na nagpapahiwatig na ang pinakalunas sa problema ng ilegal na droga ay wala sa elimination ng mga pusher at user (na itinuturing niyang biktima [17:53]), kundi sa pag-alis sa mga korap na opisyal na mismong nagpo-protekta at nagpapatakbo sa sindikato.

Ang testimonya ni Police Lieutenant Colonel Jovie Espenido ay hindi lamang isang simpleng ulat ng katiwalian; ito ay isang wake-up call. Inilantad nito ang isang sistema kung saan ang mga bayani ay ginagawang fall guy, ang mga drug lord ay nagiging protector, at ang war on drugs ay naging isang madilim na negosyo na pinondohan ng ilegal na sugal, na ang mga ugat ay nakaabot sa pinakamataas na antas ng gobyerno.

Ang kanyang panawagan para sa karagdagang imbestigasyon ay isang hamon sa Kongreso na huwag hayaang mamatay ang katotohanan kasabay ng kanyang pagreretiro. Ang bansa ay naghihintay kung ang kanyang sakripisyo at katapangan ay magdudulot ng tunay na pagbabago o mananatiling isa na lamang nakakagimbal na pahina sa kasaysayan ng Pilipinas.

Full video: