Sa isang nag-aapoy na sesyon na hindi madaling kalimutan, nagmistulang isang arena ng matinding paghaharap ang House Committee on Good Government and Public Accountability. Ang sentro ng kontrobersya: ang Office of the Vice President (OVP), ang P125 milyong confidential funds noong 2022, at si Atty. Zenaida Lopez, ang Chief of Staff ni Vice President Sara Duterte. Ang pagdinig na ito, na tinawag ng marami bilang isang krisis ng pananagutan at tila pagpapahiwatig ng lumalaking political fracture, ay nagtapos sa dramatikong pagpapataw ng contempt kay Atty. Lopez.

Ang pangunahing mensahe ng OVP sa pamamagitan ng kanilang Chief of Staff ay tila walang-malay (innocent) sa mga transaksyon, isang depensang hindi kinaya ng matatalim na tanong ng mga mambabatas, na nagdulot ng emosyonal at mapait na debate sa loob ng silid.

Ang Depensa ng ‘Walang Personal na Kaalaman’

Mula sa simula, ang testimonya ni Atty. Lopez ay umiikot sa isang paulit-ulit na pagtanggi: na wala siyang ‘personal na kaalaman’ tungkol sa pagdisbursement at utilization ng kontrobersyal na P125 milyon. Bilang Chief of Staff at Undersecretary, ang kanyang posisyon ay tinitingnan bilang numero dos sa OVP, ang inaasahang maging pinaka-may alam sa internal at external na operasyon ng opisina [01:03:01].

Gayunpaman, mariin niyang iginiit na ang kanyang responsibilidad ay nakatuon lamang sa external communications at admin officer functions, hindi sa special disbursement o sa confidential funds [01:42:39].

“Hindi ako privy sa disbursement utilization,” depensa ni Atty. Lopez [01:42:47]. “Ako lang ay nag-s-sign off sa [external] communications. As a matter of course.” [01:43:56]

Ngunit ang depensang ito ay mabilis na gumuho sa harap ng dalawang kritikal na dokumentong pinirmahan mismo ni Atty. Lopez—dalawang liham na ipinadala sa Commission on Audit (COA). Ang mga liham na ito ay tumutukoy sa liquidation reports at ang audit observation memorandum ng COA mismo, na direktang may kinalaman sa paggamit ng confidential funds [01:49:51].

Ito ang naging sandigan ng akusasyon ni Deputy Speaker Johnny Pimentel, na nagtanong nang may matinding pagdududa: “You have two documents here that you signed off… one questioning the… signature, number two another letter address [to COA]… and you are still expecting that the committee will believe you?” [02:29:05].

Nag-ugat dito ang akusasyon na si Atty. Lopez ay hindi lamang nagiging ‘selective’ at ‘evasive’ [01:23:45], kundi tahasang ‘nagsisinungaling’ [01:42:47].

Ang Liham ng Pagkontra: Isang Akto ng ‘Undue Interference’

Ang pinakamatinding punto na nagtulak sa Kongreso na ipataw ang contempt ay ang nilalaman ng isa sa mga liham na pinirmahan ni Atty. Lopez noong Agosto 21, 2024. Sa liham na ito, binigyang-diin ng OVP ang posisyon nito na “the subject subpoena should not be complied with” ng COA [03:07:07], na nagdulot ng malaking pagkabigla at pagkadismaya sa mga mambabatas.

Ang OVP, sa pamamagitan ng liham na ito, ay nagbigay ng tatlong legal na argumento laban sa subpoena ng Kongreso:

Paglabag sa Separation of Powers: Ayon sa OVP, nilalabag umano ng Kongreso ang prinsipyo ng separation of powers dahil ang pag-a-audit ay eksklusibong mandato ng COA. Ang paghingi ng dokumento habang ongoing pa ang audit ay isang “impermissible interference” [05:50:35].

Paglabag sa Due Process: Ang paglalabas ng audit report bago ito maging final ay premature at lalabag sa karapatan ng OVP sa due process at sa pagkakaroon ng impartial tribunal [09:17:17]. Binanggit din ang sub judice rule dahil sa tatlong kaso na nakabinbin sa Supreme Court [10:59:15].

Nature ng Confidential Funds: Iginiit na ang confidential funds ay may kinalaman sa National Security at Intelligence Information, at ang paghihigpit sa access ay recognized restriction sa karapatan sa impormasyon [11:16:03].

Mariing kinuwestiyon nina Representatives David C. Suarez at Zia Alonto Adiong ang legal na basehan ng OVP. Sabi ni Rep. Adiong: “Please tell me if there’s a provision of law that prevents us from conducting inquiries in Aid of legislation while the findings of COA are not yet final. I cannot cite any particular law, your honor,” sagot ni Atty. Lopez [01:19:10].

Binigyang-diin ni Rep. Adiong na ang Kongreso ay may oversight function sa budget [01:07:00] at ang pagdinig ay ginagawa ‘in aid of legislation’ [01:06:35], hindi upang mang-audit.

Ang Dramatikong Motion for Contempt

Ang pagtutol ng OVP sa lehitimong proseso ng Kongreso ang naging mitsa.

Ipinunto ni ACT Teachers party-list Representative France Castro na ang liham ng OVP, na nagsasabing “the subject subpoena should not be complied with,” ay isang malinaw na pagtatangka na “interfere with the conduct of proceedings” [01:35:15].

“May I move to cite Attorney Lopez in contempt, Mr. Chair. I move,” ang emosyonal na pahayag ni Rep. Castro [01:36:02].

Ang mabilisang pag-apruba ng mosyon (motion for contempt) ay nagdulot ng matinding tensyon sa silid. Agad na humingi ng reconsideration at personal na paghingi ng tawad si Atty. Lopez kay Rep. Castro at sa komite [01:36:51].

“I truly apologize if there was something in that letter that slighted you on a personal note,” sabi ni Atty. Lopez [01:37:38].

Ngunit kahit tinanggap ang personal na pag-apologize, nanindigan si Rep. Castro sa kanyang mosyon, iginiit na si Atty. Lopez ay naging “very evasive” at ang kanyang mga aksyon ay isang seryosong paglabag sa pananagutan sa publiko [01:38:22].

Isang ‘Betrayal of Public Trust’?

Ang pagdinig ay hindi lamang tumuon sa teknikalidad ng confidential funds, kundi pati na rin sa mas malaking isyu ng ‘betrayal of public trust’.

Hinarap ni Rep. Zia Alonto Adiong si Atty. Lopez: “Would you also agree with me that the impassivity of the public officers and employees to attend Congressional inquiries… gives rise to a betrayal of public trust… considering that they are avoiding public accountability…?” [01:33:42].

Bagama’t nag-aatubili, sumagot si Atty. Lopez na maaaring maging possibility ang betrayal of public trust kung ang defiance ay “aggressive and continued without justification” [01:39:18].

Ang pag-iwas din ng dalawang special disbursement officers (SDO) ng OVP, sina Gina Acosta at Sunshine Fara, sa pagdalo sa pagdinig [01:36:44], ay lalong nagpatindi sa paniniwala ng mga mambabatas na may itinatago ang OVP.

Ang Political na ‘Storm in a Teacup’

Ang krisis na ito ay hindi maihihiwalay sa malawak na political na konteksto ng bansa. Bago pa man ang mainit na pagdinig, may mga naunang ulat na nagpapahiwatig ng tensyon sa pagitan ng Marcos at Duterte camps.

Nauna rito, napaulat ang pahayag ni Senador Imee Marcos, na tumawag sa lumalaking hidwaan bilang isang “storm in a teacup” [01:09:58], habang mariing nag-aalala sa posibilidad ng impeachment na magiging balakid sa trabaho ng pamahalaan [00:37].

Ang political heat ay lalong nag-init dahil sa pahayag ni VP Sara Duterte, na napabalita sa social media, na nag-aangking: “The presidency of 2022 was mine already… I gave it away because I felt I had to do some other things other than being president…” [04:11].

Ang pag-angking ito, kasabay ng tila paninindigan ni Sen. Imee na hindi mahalaga ang impeachment complaint at huwag na itong ituloy, ay nagpapakita na ang isyu ng confidential funds ay hindi lamang isang simpleng usapin ng audit, kundi isa nang malaking political test na sumusukat sa katatagan ng ‘UniTeam’ at ang mga kasalukuyang paksyon sa pamahalaan.

Ang nangyari sa Kongreso ay isang malinaw na indikasyon na ang pagtitiwala ay nababasag, at ang OVP, sa halip na magpakita ng buong pananagutan, ay tila pinili ang landas ng pagkontra at depensa, na lalong nagpalalim sa hinala ng publiko at nagdulot ng higit na pagdududa sa transparency ng kanilang opisina. Ang isyu ng P125 milyon ay hindi na simpleng financial audit lamang, kundi isang labanan para sa pananagutan sa pinakamataas na antas ng pamahalaan.

Full video: