PAG-AMIN O PAGKUBRA? Mainit na Paghaharap nina Duterte at De Lima sa Senado: Sinong Nagsasabi ng Katotohanan sa Libu-libong Nasawi sa War on Drugs?

ISANG MAINGAY NA PAGBUBUNYAG SA SENADO

Niyanig ng matinding tensyon at matatapang na pahayag ang bulwagan ng Senado, nang magharap, matapos ang ilang taon, ang dalawang pigura na sumasalamin sa magkabilang panig ng pinakamadugong programa sa kasaysayan ng bansa—ang War on Drugs. Si dating Pangulong Rodrigo Roa Duterte, at si dating Senador Leila de Lima. Ang pagdinig, na nakatuon sa pagbusisi sa Philippine War on Illegal Drugs, ay naging entablado ng hindi lamang simpleng talakayan, kundi isang emosyonal at legal na pagtutuos na matagal nang hinihintay ng publiko.

Mula sa simula pa lamang, ramdam na ang bigat ng mga isyu. Humarap si Duterte bilang isang dating Pangulo, at si De Lima naman ay bumalik sa kapitolyo, hindi bilang isang mambabatas, kundi isang resource person na may malalim na kasaysayan ng pag-iimbestiga sa mga extrajudicial killings (EJKs), lalo na ang nauugnay sa Davao Death Squad (DDS). Ang kanilang paghaharap ay agad nagpakita ng malalim at personal na banggaan ng mga pananaw hinggil sa justice at accountability.

Ang punto de bista ni De Lima ay mariing iginiit na si Duterte ay matagal nang “evaded Justice and accountability for the thousands of those was killed in the name of the so-called War on Drugs” [02:29]. Hindi niya pinalampas ang pagkakataong iyon upang idiin na ang mga salita ni Duterte, bilang alkalde at Pangulo, ay hindi lamang simpleng retorika, kundi ito ay mga “pronouncements… which really categorically show very clearly manifestly that he was inducing encouraging the killings” [06:20]. Para kay De Lima, ang patakaran ni Duterte ay lumihis na sa tungkulin ng isang ehekutibo, dahil ang “inducing encouraging and proding people to kill directly or indirectly is not part of the duty of an executive official” [00:24, 42:25]. Para sa dating Senador, ang pagkawasak ng droga ay dapat na hindi katumbas ng pagkawasak ng buhay: “we can destroy drugs but we need not destroy lives” [01:29].

ANG KONTROBERSIYAL NA PANANAGUTAN NI DUTERTE

Sa kabilang banda, ipinagtanggol ni dating Pangulong Duterte ang kanyang mga aksyon bilang isang “Call of Duty” [32:24]. Sa isang pahayag na tumatak, inako niya ang “full legal moral responsibility” para sa lahat ng tagumpay at pagkukulang ng kanyang kampanya kontra-droga [29:29]. Ang ganitong deklarasyon ay malakas, ngunit kaagad naman itong sinundan ng paglinaw na wala raw opisyal na utos na pumatay ang gobyerno.

“There was never an official order to the police and the military and to the Agents of government to kill,” mariing pahayag ni Duterte [33:33]. Idinisenyo niya ang kanyang depensa sa legal na pamantayan: na ang mga pagpatay ay nangyayari dahil sa “elements of self-defense” tuwing may nanlalaban habang inaaresto [33:56]. Ang kanyang argument ay nakabase sa Criminal Law, kung saan ang pulis ay may tungkuling arestuhin at “overcome the resistance” ng suspek. Aniya, kung ang suspek ay armado at nanlaban, “there will always be kamatayan or injuries” [36:34, 36:50]. Ito ang legal na posisyon na matagal na niyang ipinaglalaban mula pa noong siya ay isang piskal.

Ngunit ang tensyon ay lalong uminit nang tanungin siya tungkol sa DDS. Sa una, mariin niyang itinanggi ang pag-iral nito, “no sir” [40:16]. Subalit sa huli, isang nakakagimbal na pahayag ang kanyang binitiwan. Sa gitna ng pagtatanong, sinabi niya na handa siyang “make the confession now” tungkol sa DDS kung siya ay bibigyan ng sapat na oras upang magpaliwanag [50:01]. Ang “kumpisyong” ito, kahit na hindi pa naisasagawa, ay nagbigay ng malaking pag-asa sa mga naghahanap ng hustisya at nagpalala sa pagdududa tungkol sa katotohanan ng kanyang naunang pagtanggi. Ang rhetoric na ito ni Duterte ay isa sa kanyang mga trademark—isang paghahalo ng challenge at concession na nagpapanatiling nakatutok ang mata ng publiko at ng komite.

ANG PAGTUTUOS SA DAVAO DEATH SQUAD AT KALIGTASAN

Ang Davao City, ang sentro ng pagiging alkalde ni Duterte, ay naging isa ring mainit na punto ng debate. Ipinagmalaki ni Duterte na ang Davao ay “the safest place for low abiding citizens and the most dangerous place for the criminals” [55:07]. Ang pahayag na ito ay hinamon kaagad ni De Lima, na nagsabing ang datos ay nagpapakita na ang Davao ay may mataas na bilang ng patayan, kaya’t hindi ito matatawag na ligtas [47:51]. Ito raw ay nagrehistro ng “highest data on killings or murders” [48:09].

Ibinunyag ni De Lima na ang imbestigasyon ng Commission on Human Rights (CHR) noong 2009, kung saan siya ang chairman, ay nakatuon sa DDS phenomenon matapos makita ang mga ulat ng UN special rapporteur na si Philip Alston at Human Rights Watch, na tinawag pa itong “you can die anytime” [19:32, 20:09]. Kinumpirma niya na mayroong “group of Assassins” na konektado sa Davao City Police Office [41:41] at na ang mga insider tulad nina Edgar Matobato at Arturo Lascañas ay nagbigay ng testimonya na nagpapatunay na ang grupo ay tumatanggap ng utos mula sa dating alkalde [20:55, 42:08]. Sa DDS, mayroong “atmosphere of fear” at “culture of fear and impunity” [08:55, 09:13] na naging balakid sa paghahanap ng hustisya.

Ang pagtutol ni De Lima ay nagpapatibay sa matagal nang isyu: kung ang DDS ay isang likhang-isip lamang ng media (ayon kay Duterte [41:16]) o isang sistematikong grupo ng pagpatay (ayon kay De Lima at sa mga saksi [41:41]). Para sa dating Senador, malinaw na ang grupo ay inorganisa at kumikilos upang “liquidate criminals suspected criminals” [42:17].

KUWESTIYON SA KREDIBILIDAD NI DE LIMA

Ang pinakamatindi at pinakamaraming palitan ng salita ay nag-ugat sa isyu ng pananagutan ni De Lima mismo. Mariing kinuwestiyon ni Senador Jinggoy Estrada kung bakit hindi nakapag-file si De Lima ng kaso laban kay Duterte noong siya ay malakas na Kalihim ng Hustisya (DOJ) sa ilalim ng administrasyong Aquino [46:17]. Tinawag ni Estrada ang sitwasyon na “a matter of incompetence,” isang paratang na ikinagalit ni De Lima, na agad namang nagpahayag ng kanyang pagtutol (exception) [56:37, 56:45].

Depensa ni De Lima, hindi naging madali ang pag-iimbestiga. Sa panahong iyon, kulang ang “relevant real evidence testimonial evidence” at mahirap makahanap ng mga testigong handang magsalita [47:07, 18:01]. Bukod pa rito, nang lumaon ay nagkaroon ng isyu ng “presidential immunity” [17:35], na nagpawalang-bisa sa mga rekomendasyon ng CHR noong 2012 na magsampa ng kaso laban kay Duterte [16:36]. Iginiit din niya na siya ay “ousted as the chairperson of the committee” [05:19] matapos niyang iharap si Edgar Matobato, na nagpapakita ng panggigipit sa kanyang imbestigasyon.

“I always do my job,” giit ni De Lima [57:22], na nagpapahiwatig na ang mga pagsubok sa paghahanap ng hustisya ay hindi dahil sa kanyang kawalan ng kakayahan, kundi dahil sa matinding pwersa ng pulitika at takot. Ipinakita niya ang kanyang pagiging seryoso sa pamamagitan ng pag-file ng isang comprehensive dissenting report sa imbestigasyon ng Senado na pinangunahan ni dating Senador Dick Gordon, na nagsasabing ang mga pagpatay ay hindi state-sponsored [08:24, 09:27]. Para kay De Lima, ang Gordon Report ay isang whitewash dahil ang Pangulo ay “still at the height of his power” noong panahong iyon [09:46].

Mayroon ding inihanda si De Lima na isang New Angle na presentasyon tungkol sa War on Drugs mula noong 2016, na humihingi ng karagdagang oras upang maipaliwanag nang husto [10:53, 11:14]. Ang kanyang pangako na maglalatag ng komprehensibong summary ay nagpapatunay na ang laban niya para sa katotohanan ay nagpapatuloy.

ANG HINAHARAP AT ANG PAMANA NG KONTROBERSIYA

Ang pagdinig na ito ay hindi nagtapos sa isang kongkretong resolusyon, ngunit naglatag ito ng daan para sa mga susunod na hakbang. Sa paghingi ng assurance ni Senador Ronald “Bato” dela Rosa, nagbigay ng pahayag si De Lima na dadalo siya sa susunod na pagdinig upang tanungin sina Kerwin Espinosa at Ronnie Dayan, na lalong magpapalalim sa konteksto ng isyu at posibleng magdala ng mga bagong ebidensya [12:32, 13:33].

Ang paghaharap nina Duterte at De Lima ay higit pa sa personal na tunggalian; ito ay isang pambansang pagtutuos sa kultura ng impunity [09:13]. Tinalakay ang legalidad, moralidad, at ang totoong bilang ng mga nasawi. Ang “War on Drugs” ay nananatiling isang “continuing problem for the country and for the entire world,” ayon kay Duterte [31:19]. Ang pinakamalaking katanungan na nananatili ay: makakamit ba ang hustisya sa madugong pamanang ito, at sino ang mananagot sa huli? Ang mga pahayag ni Duterte na inaako ang “full legal moral responsibility” ay maaaring maging susi sa pag-unlock ng mas malaking katotohanan, ngunit ang kaganapan sa Senado ay nagpapatunay na ang laban para sa pananagutan ay malayo pa sa katapusan.

Ang Senado ay patuloy na naghahanap ng mga sagot, at ang publiko ay naghihintay. Ang mainit na paghaharap na ito ay hindi lamang nag-iwan ng mga headline, kundi isang pangako na ang kuwento ng War on Drugs ay patuloy na babalikan, hindi para maging isang mabilisang isyu sa balita, kundi bilang isang mahalagang bahagi ng kasaysayan na dapat harapin nang may buong katapatan at pananagutan. Ang emosyon at init na ipinakita sa bulwagan ng Senado ay sumasalamin sa malalim na sugat at paghahangad ng mga Pilipino na makamit ang katotohanan.

Full video: