Sa Mata ng Bagyo: Ang Emosyonal na Pagtindig ni VP Sara Duterte Laban sa Kongreso at ang Pagsambulat ng P4M Bond sa P50M na Pondo

Sa mga bulwagan ng kapangyarihan sa Pilipinas, kung saan ang salita ay baluti at ang katanungan ay sandata, may mga pagkakataong nag-aapoy ang tensyon, naglalantad ng malalim na hidwaan sa pagitan ng mga sangay ng pamahalaan. Ang Kamara de Representantes ay naging saksi sa isa sa mga pinakamainit at pinaka-emosyonal na pagtindig sa kasaysayan ng mga pagdinig, matapos diretsahang harapin ni Bise Presidente at dating Kalihim ng Kagawaran ng Edukasyon (DepEd) Sara Duterte ang mga mambabatas na nag-iimbestiga sa paggamit ng confidential funds (CF). Ang pagdinig na ito ay hindi lamang naging tungkol sa financial accountability, kundi naging arena ng pagtatanggol sa due process, pagkuwestiyon sa kapangyarihan ng Kongreso, at pagsambulat ng isang nakababahalang butas sa sistema ng pampublikong pananagutan—ang P4 Milyong Fidelity Bond laban sa P50 Milyong Cash Accountability.

Nagsimula ang pagdinig sa isang pormal na tono, ngunit mabilis itong uminit nang hinarap ni Bise Presidente Duterte ang Komite patungkol sa mga opisyal ng DepEd na nagbitiw sa puwesto. Matatandaang inihayag ni VP Duterte na tinanggap ng Pangulo ang pag-alis sa serbisyo ng ilang Undersecretaries at Assistant Secretaries ng DepEd. Dito nagsimula ang mainit na sagutan.

Ang Matapang na Hamon sa Due Process

Sa tono ng pananalita na puno ng awtoridad, mariing iginiit ni VP Duterte ang konsepto ng due process matapos kuwestiyunin ng mga mambabatas ang mga detalye ng pagtanggap ng mga resignation letters. “Ang posisyon ng Undersecretary at Assistant Secretaries at iba pang appointed positions ay posisyon ng tiwala at kumpiyansa ng appointing authority,” deklara ni VP Sara [00:14]. Muling inulit niya: “Ito ay ang Presidente ng Republika ng Pilipinas. Hindi ang Kalihim ng Kagawaran ng Edukasyon. Kaya’t tanungin ninyo ang Presidente ng Republika ng Pilipinas kung bakit niya tinanggap ang re-signation ng mga USec at ASec” [00:34].

Ang pahayag na ito ay nagbigay-diin sa linya ng awtoridad—na ang pagkuwestiyon sa pagtanggap ng re-signation ay direktang pagkuwestiyon sa desisyon at soberanya ng Punong Ehekutibo. Ngunit hindi ito nagtapos doon.

Ang tensyon ay umabot sa sukdulan nang binanggit ni VP Sara ang isyu ng pagdetine—o pagpataw ng suspension—sa kaniyang Chief of Staff (Usec. Lopez). Buong tapang niyang sinabi sa Komite na ang extension of detention ay ilegal [03:09]. Sa isang bahagi ng pagdinig, diretsahan niyang hinarap ang Chairman, inuulit ang kaniyang tanong: “Do you really want to show the Filipino people… why will you penalize/punish Usec Lopez for an act of the President, Madam Vice President?” [04:21].

Ang kaniyang pagdepensa sa tauhan ay naging personal at emosyonal. Tila sinusuwag niya ang pagpapahiwatig ng Kongreso na ang kaniyang mga opisyal ay ginagawang scapegoat o pinaparusahan para sa mga aksyon na hindi direktang sila ang may pananagutan. Sa huli, humingi siya ng suspension at nagdeklara ng recess ang Komite [02:58]. Ang insidenteng ito ay naglantad ng isang malaking bitak sa relasyon ng Ehekutibo at Lehislatura, na nagpapatunay na ang check and balance ay maaaring maging isang napakatindi at mainit na kontrontasyon.

Ang Sentro ng Kontrobersiya: Mr. Edward Fara at ang Pondo

Ang mas malalim at teknikal na bahagi ng pagdinig ay umikot sa Special Disbursing Officer (SDO) ng DepEd sa ilalim ni VP Sara, si Mr. Edward Fara. Si Mr. Fara, na nagsilbi rin bilang Executive Assistant ni VP Sara, ang naging susing tauhan sa pag-iingat at paglilingkod ng DepEd Confidential Funds.

Kinumpirma ni Mr. Fara ang mga sumusunod [07:03]:

Siya ang tumanggap at nag-encash ng tatlong (3) Land Bank checks, na bawat isa ay nagkakahalaga ng P37.5 Milyon (posibleng kabuuang P112.5 Milyon, bagaman ang P37.5M para sa First Quarter 2023 ang naging sentro).

Siya ang nag-certify sa kawastuhan ng liquidation reports para sa paggamit ng Confidential Funds.

Siya ay isang co-terminus employee, na ang posisyon ay nakabase sa tiwala at kumpiyansa ni VP Sara, at maaari siyang tanggalin anumang oras [17:18].

Ang pagiging co-terminus ni Mr. Fara ang naging malaking isyu. Ayon sa mambabatas na si Congressman Akop at ang Joint Circular ng gobyerno, ang isang SDO, na humahawak ng pampublikong pondo, ay dapat na isang regular employee o career employee [17:50]. Ito ay upang matiyak na ang kaniyang loyalty ay nasa ahensya at hindi lamang sa kaniyang principal o appointing authority. Ang pagkuwestiyon sa tenure ni Mr. Fara ay nagpahiwatig ng isang risk na ang pananagutan sa pondo ay nakasalalay lamang sa personal na relasyon, at hindi sa institutional at career na obligasyon.

Ang Nakababahalang P4M na Piyansa (Fidelity Bond)

Ang pinaka-nakakagulat at pinaka-teknikal na rebelasyon ay nagmula sa pananagutan ni Mr. Fara bilang isang accountable officer. Kinumpirma ni Mr. Fara na siya ay may pananagutan sa public funds (Confidential Funds) [23:25].

Dito, ipinatawag ang representative ng Bureau of Treasury (BTr), si Attorney Jericho Kadora, upang ipaliwanag ang tungkol sa Fidelity Bond. Ang bond na ito ay isang assurance na ibinibigay ng opisyal na tutuparin niya nang tapat ang kaniyang mga tungkulin at, mas mahalaga, ay upang ma-cover ng Fidelity Fund ang mga posibleng losses, shortages, at defalcations [25:07], [26:21].

Nang tanungin si Atty. Kadora tungkol sa accountability ni Mr. Fara, lumabas ang malaking hindi pagkakapareho:

Cash Accountability: P50 Milyon

Approved Amount of Bond: P4 Milyon

Bond Premium: P60,000 [34:34]

Kinumpirma mismo ni Atty. Kadora, na base sa kasalukuyang Treasury Circular (kahit luma na), ang P4M na bond para sa P50M accountability ay normal at compliant sa patakaran [35:45], [37:20].

Ngunit ang kasunod na sagot ni Atty. Kadora ang naging sentro ng kontrobersiya. Nang tanungin kung ang bond na P4M ay sapat upang protektahan ang P50M na pondo, inamin niya [37:01]: “I would agree with that your honor [na may pagkakaiba]… that such is the present status of the policy.”

Ang Panganib ng ‘Moral Hazard’ at ‘No Incentive’

Dito pumasok ang pinakamatinding punto ng pagkuwestiyon. Sinubok ng mambabatas ang lohika ng sistema: “Would you agree also, then, no incentive to use the trusted public fund properly, will you also agree with that, Attorney?” [37:35].

Sa gitna ng kaniyang personal na opinyon bilang bahagi ng legal service, inamin ni Atty. Kadora: “Considering that the bond coverage is admittedly very minimal, yes your honor, just personal opinion looking at it with the features of an insurance contract, your honor.” [37:55].

Ang terminong “minimal bond coverage” at “no incentive” ay sumasalamin sa panganib ng Moral Hazard—isang sitwasyon kung saan ang isang opisyal ay hindi nakakaramdam ng buong bigat ng pananagutan dahil ang kaniyang personal na liability ay mas maliit kaysa sa halaga ng pondo na kaniyang hawak. Sa kaso ni Mr. Fara, na may Salary Grade 17 lamang (nasa P35K-P40K ang buwanang suweldo) [38:13], ang P4M na bond ay nagdudulot ng malaking tanong: Paano mapoprotektahan ng P4M ang P50M na pondo ng bayan? Paano inaasahan na makakayang sagutin ng isang opisyal na may maliit na suweldo ang ganoong kalaking pananagutan?

Ang buong pagdinig ay nagbigay-diin sa isang kritikal na pangangailangan—ang agarang reporma sa mga regulasyon ng Fidelity Bond. Kinumpirma ni Atty. Kadora ang pangangailangan na amyendahan ang mga patakaran [39:56], na nagpapahiwatig na ang butas na ito ay matagal nang umiiral at kinikilala.

Konklusyon: Higit pa sa Pondo, Isang Laban ng Sistema

Ang pagtindig ni Bise Presidente Sara Duterte sa Kongreso, na sinamahan ng mga seryosong rebelasyon tungkol sa pananagutan ng kaniyang SDO, ay hindi lamang isang simpleng pagdinig. Ito ay naging isang pampublikong pagtatanghal ng nagbabadyang power struggle at isang kritikal na pagsusuri sa kahinaan ng sistema.

Mula sa matapang na pagdepensa sa kaniyang mga opisyal laban sa tinawag niyang “ilegal” na aksyon, hanggang sa teknikal na paglantad ng maliit na Fidelity Bond, ipinakita ni VP Sara ang isang lider na handang makipaglaban. Ngunit ang mas malaking kuwento ay ang pagkilala mismo ng Bureau of Treasury na ang kasalukuyang patakaran ay “minimal” at posibleng magbigay ng “walang insentibo” para sa wastong paggamit ng pampublikong pondo.

Ang mga mamamayan ay hindi na lamang dapat nakatutok sa kung paano ginastos ang confidential funds, kundi pati na rin sa SISTEMA na nagbigay-daan upang ang isang opisyal ay humawak ng P50 Milyon na may P4 Milyon lamang na proteksyon. Ang Kongreso ay kinailangan pang gumawa ng batas upang isara ang butas na ito, na matagal nang naroroon. Ang dramatikong pagdinig na ito ay tiyak na mag-iiwan ng malalim na epekto sa pampublikong serbisyo, na nagtutulak sa agarang reporma at mas mahigpit na pananagutan para sa mga opisyal na may hawak ng kaban ng bayan. Ang bawat sentimo ay pananagutan, at hindi ito dapat nakasalalay lamang sa ‘tiwala at kumpiyansa,’ kundi sa matibay at di-mapapasok na batas.

Full video: