Sa Bunganga ng ICC: Ang Pagsasara ng Kaso Laban sa Tokhang, at ang Diplomatikong Pasanin ng Marcos Administration

Umuugong na ang balita, at hindi na ito simpleng tsismis o pulitikal na paninira. Sa tahimik ngunit matatag na bulwagan ng International Criminal Court (ICC) sa The Hague, Netherlands, umaabot na sa kritikal na yugto ang imbestigasyon laban sa “War on Drugs” o “Oplan Tokhang” ni dating Pangulong Rodrigo Duterte. At ngayon, hindi na lamang ang dating pangulo ang nasa crosshair ng pandaigdigang hustisya. Malaki ang posibilidad, ayon sa mga legal na eksperto, na umabot ang matalas na kamay ng batas at maglabas ng warrant of arrest para sa dalawang sikat na kaalyado—sina Senator Ronald “Bato” Dela Rosa at Senator Bong Go.

Ang sitwasyong ito ay hindi lamang isang legal na bangungot para sa mga indibidwal na nasasangkot, kundi isang masalimuot at nakakalulang hamon sa soberanya at diplomaticong tindig ng administrasyong Ferdinand Marcos Jr. Ang usapin ay nasa pagitan na ng batas ng tao at krimen laban sa sangkatauhan, ng pulitikal na mandato at moral na obligasyon, at ang kinabukasan ng accountability sa Pilipinas.

Ang Kadena ng Komand at ang Papel ng mga Co-Conspirator

Ang sentro ng imbestigasyon ng ICC ay ang konseptong crimes against humanity, na sinasabing naganap sa ilalim ng Oplan Tokhang. Sa ilalim ng pandaigdigang batas, ang krimen ay hindi lamang nababatay sa paghila ng gatilyo, kundi sa paggawa ng desisyon, pagpapatupad ng patakaran, at pagsuporta sa sistema na humantong sa malawakang paglabag sa karapatang pantao. Dito pumapasok ang dalawang Senador.

Ayon kay Attorney Christina Conti, assistant to counsel sa ICC at kinatawan ng ilang pamilya ng mga biktima, sina Dela Rosa at Go ay kasamang iniimbestigahan dahil sa kanilang “papel” sa anti-drug campaign.

Si Senator Ronald “Bato” Dela Rosa ang pinakapinuno ng Philippine National Police (PNP) noong simula ng administrasyong Duterte (2016-2018). Siya ang pangunahing nagpatupad at nagbigay ng direktiba para sa Oplan Tokhang. Bilang Heneral, ang kanyang pirma ang nasa Tokhang memorandum [04:34]. Dahil dito, malinaw na itinuturing siyang isa sa most responsible o pinaka-may pananagutan sa mga nangyari. Sa katunayan, sa inisyal na kahilingan ng Office of the Prosecutor na magbukas ng imbestigasyon, tatlong pangalan lamang ang binanggit: Duterte, Dela Rosa, at Albayalde [05:35]. Para sa mga biktima, si Dela Rosa ay “in the line of fire” at posibleng maituring na co-conspirator ni Duterte.

Samantala, si Senator Bong Go, na matagal na aid at confidant ni Duterte, ay iniimbestigahan naman dahil umano sa kaalaman niya sa mga executive decision ng pangulo na may kaugnayan sa patakarang pagpatay [02:27]. Ang kanyang papel ay maaaring umikot sa indirect co-conspirator—yaong mga may kaalaman sa mga patayan, nagpatuloy ng suporta sa polisiya, at walang ginawa upang ito’y pigilan [02:35]. Ang lawak ng kanyang pagpapasya at impluwensya sa pagpapatakbo ng operasyon ay ang susing tinitingnan ng mga imbestigador.

Ang paliwanag ni Conti ay nagbibigay-diin na ang ICC ay hindi tumitingin sa pisikal na akto kundi sa papel sa pamamalakad. Kaya’t ang sinumang knew about the killings and continued to support the policy without doing anything to stop it can be held criminally responsible [02:35].

Ang Lihim na Modus Operandi: Ang Papel ni VP Sara Duterte

Higit pa sa usapin nina Bato at Bong Go, lumabas sa mga pahayag ng legal counsel ng mga biktima ang isang nakakagulantang na detalye na kinasasangkutan ni Bise Presidente Sara Duterte. Bagamat hindi pa raw opisyal na binabanggit sa official records ng ICC, sinabi ni Conti na si Sara Duterte ay will probably come within the context of an investigation [06:44].

Ang mas nakakakilabot na rebelasyon ay nag-ugat sa testimonya ni Arturo “Arthur” Lascañas, isang dating Davao Death Squad (DDS) member na naging whistleblower. Ayon kay Lascañas, ang papel umano ni Sara Duterte ay hindi lamang minor o simpleng pagpapatuloy ng pamamahala sa lungsod ng Davao bilang alkalde.

Ang modus operandi na iniulat ng mga pulis noon ay ang pagpatay sa tao, at kinabukasan ay matatagpuan ang bangkay na may homicide o murder sa police blotter [07:32]. Ngunit umano’y nagmungkahi ng pagbabago si Mayor Sara Duterte. Sa isang di-umano’y proposal niya, sinabi niyang [07:41]: “Alam mo bakit hindi na lang dukutin yung tao, itapon sa dagat o kaya ilibing sa lupa kumbaga iwala para yung police report ang nakalagay disappearance.”

Ang ganitong uri ng pamamaraan, kung mapapatunayan, ay nagpapahiwatig ng sadyang pagtatago ng krimen at pagmamanipula sa opisyal na rekord ng pulisya upang itago ang lawak ng pagpatay. Ito ay nagpapatingkad sa baho ng krimen laban sa sangkatauhan, na hindi lamang pagpatay, kundi sadyang pag-iwas sa pananagutan. Ang pagiging disappearance ng mga biktima ay mas nakakatakot, dahil nag-aalis ito ng katibayan at nagpapahirap sa paghahanap ng hustisya ng mga pamilya.

Ang Pilitikal na Timbang: Marcos Laban sa Mandato ng Bayan

Ang sitwasyon ay lalong gumugulo dahil sa pulitikal na dimensyon. Kung sakaling maglabas na ng warrant of arrest ang ICC laban kina Bato at Bong Go—na parehong nanalo at may malaking boto sa katatapos na eleksyon—hahantong ang administrasyong Marcos sa matinding dilemma.

Noong maaresto (o turn over, depende sa panig) si dating Pangulong Duterte, nakipagtulungan ang administrasyong Marcos sa Interpol [09:00]. Ngayon, ang tanong ay: gagawin din ba nila ito para sa dalawang senador?

Ayon sa ilang pulitikal na tagamasid, ang malaking boto nina Dela Rosa at Go ay isang protest vote [09:51] laban sa pagtrato ng Marcos administration kay Duterte. Sa gitna ng tensyon sa pagitan ng dalawang paksyon, ang paghuli sa dalawang senador ay maaaring maging backfire [10:27] at lalong magpalaki ng hati sa pulitika.

Ngunit madiin ang paninindigan ng mga legal expert: walang kinikilalang immunity ang ICC, kahit pa presidential immunity [10:45]. At ang mandate ng bayan, o ang panalo sa eleksyon, ay hindi kailanman mabubura ang krimen na nangyari mula 2016 hanggang 2018 [11:10]. Ang krimen laban sa sangkatauhan ay sadyang napakatindi at hindi basta-basta mapapatawad o mababalewala.

Nabanggit ni Conti ang kasaysayan ng Pilipinas kung saan may mga senador na nakakulong habang nanunungkulan, tulad nina Senador Trillanes at Senador Bong Revilla [11:56]. Ang Pilipinas ay may pagkakataong patunayan na ang batas ay nakatataas sa pulitika. Gayunpaman, ang political will ng Marcos administration ang susi. Ang paghuli sa dalawang senador ay isang political risk [12:17] na kailangang timbangin ng pamahalaan.

Ang Hamon ng Moralidad: Hustisya o Awa?

Para sa mga biktima at kanilang mga tagapagtaguyod, ang laban na ito ay hindi simpleng Marcos versus Duterte [13:16]. Ito ay isang kaso ng taong bayan laban kay Rodrigo Duterte, kay Bato Dela Rosa, at sa mga posibleng co-conspirators. Ito ay Crimes against Humanity—krimen laban sa katauhan, isang konsepto na pwedeng parusahan sa buong mundo.

Ang mensahe ng legal counsel ay mariin: huwag hayaang manalo ang pulitika at misplaced sympathy sa usapin ng hustisya.

“Hindi naman ako nagdi-discount nung sympathy,” pahayag ni Conti, “kasi totoo naman, masi ako nga sabi ko nga nakakaawa din naman yung matanda. Pero usapin ito ng bakit siya lang ba ang deserve na kaawaan? Ang daming mamamayan na ayun, nagsuffer under the war on drugs…” [14:09]

Ang pagkapanalo sa eleksyon dahil lamang sa awa o ayuda ay hindi sukatan ng kakayahan ng isang opisyal na pagsilbihan ang bansa nang tama. Ang paglimot sa nangyaring krimen dahil lamang sa pulitikal na panalo ay isang pagtataksil sa sarili at sa kinabukasan ng bansa.

Kailangan isipin ng gobyernong Marcos: mas gusto ba nilang maging popular, o gusto nilang maging bansa na hindi cuddler o enabler ng krimen laban sa sangkatauhan? [13:51]

Nasa kamay ng Pilipinas ang pagkakataong ito upang patunayan sa mundo na hindi mapagpapatawad ang matinding krimen dahil lamang sa pulitikal na timbangan. Ang ICC investigation ay hindi lamang tungkol sa pagpapalaya o pagpapakulong ng mga tao, kundi tungkol sa pagpapanumbalik ng dignidad ng mga biktima at pagtitiyak na hindi na mauulit ang madilim na yugto ng kasaysayan. Ang araw ng pananagutan ay papalapit na, at ang buong mundo ay nakatingin sa kung paano kikilos ang bansa sa harap ng tawag ng pandaigdigang hustisya.

Full video: