NAANTALANG HUSTISYA: ANG NAKAKAGULANTANG NA BURUKRASYA SA KASO NG NAWAWALANG SABUNGEROS; 18 PULIS, PATULOY NA NASA LUBID NG KALITOHANAN

Ang matinding isyu ng mga nawawalang sabungeros, na dating bumalot sa mga pahayagan at pilit na inaagaw ang atensyon ng publiko, ay tila nalalapit na namang ibaon sa limot—kung hindi lamang ito muling inilantad sa bulwagan ng Kongreso. Sa isang mainit at nakagugulantang na pagdinig, nabunyag ang malalim at nakalilitong proseso sa loob ng Philippine National Police (PNP) at National Police Commission (NAPOLCOM) na nagpapabagal sa pag-usad ng kaso, habang ang mga pamilya ng mga biktima ay nananatiling uhaw sa katarungan.

Ang sentro ng usapin ay ang malinaw na panganib na maging kasaysayan na lamang ang napaka-sensasyonal na kasong ito. Gaya ng naunang binanggit ng mga mambabatas, “Kung hindi namin in-open ito ngayon itong isyu na sa sabungeros, mawawala na eh.” Ang pananalitang ito ay nagbibigay-diin sa pangangailangan ng tuloy-tuloy na pagbabantay ng publiko at Kongreso upang matiyak na walang “biglang pagkawala” ng kaso sa gitna ng sirkulasyon ng balita.

Ang kaso ay hindi lamang tungkol sa kung nasaan ang mga nawawala; ito ay isang salamin ng lamat sa sistema ng hustisya at ng burukrasya sa loob ng kapulisan.

Ang Gusot ng Burukrasya: Pagsususpinde, Exoneration, at Pagtanggal

Ang pagdinig ay naglantad ng isang masalimuot na kuwento hinggil sa responsibilidad at hurisdiksyon, na nagdulot ng kalituhan sa mismong komite. Paulit-ulit na kinailangang linawin ang mga termino: ang pagkakaiba ng dismissal (pagtanggal), exoneration (pag-absuwelto), at preventive suspension (pagsususpinde bilang pag-iingat).

Nagsimula ang pag-iimbestiga sa affidavit ng whistleblower na si Julie Patidongan, na nag-ugnay sa 18 indibidwal na pulis sa kaso. Sa panig ng PNP-Internal Affairs Service (IAS), na kinatawan ni Atty. Dulay, at ng NAPOLCOM, na kinatawan naman ni Vice Chair Atty. Kalinisan, lumabas ang iba’t ibang kapalaran ng 18 na opisyal na ito, na nagpapahirap sa pagtunton ng hurisdiksyon.

Ayon sa mga opisyal, ang 18 pulis ay nahahati sa dalawang grupo:

Ang 12 na Nasa Aktibong Serbisyo: Labindalawang pulis ang kasalukuyang sakop ng NAPOLCOM. Dahil sa “malakas” na ebidensiya ng pagkakasangkot—na nagpapataas sa posibilidad na makagulo sila sa imbestigasyon—sila ay kaagad na isinailalim sa preventive suspension para sa grave misconduct at conduct becoming of a police officer (Malubhang Paglabag sa Tungkulin at Hindi Karapat-dapat na Pag-uugali). Gayunpaman, binigyang-diin ni Atty. Kalinisan na ang mga kasong ito ay kasalukuyang isinasagawa at hindi pa naabot ang resolusyon. Sa madaling salita, sa panig ng NAPOLCOM, wala pang naitatanggal ni isa sa mga pulis na ito na may direktang kinalaman sa kaso.

Ang 6 na na-Dismiss Na: Ang anim naman ay wala na sa aktibong serbisyo sapagkat sila ay tinanggal na noong Marso 15, 2023. Gayunpaman, ipinaliwanag ng IAS na ang pagtanggal na ito ay para sa iba pang kaso at walang kinalaman sa isyu ng sabungeros. Ang paglilinaw na ito ay mahalaga, sapagkat ipinahihiwatig nito na mayroong nauna nang “rogue cop” behavior na nag-ugat sa anim na indibidwal na ito, bago pa man sila maitala sa kaso ng sabungeros. At dahil wala na sila sa serbisyo, wala nang hurisdiksyon ang NAPOLCOM at IAS sa kanila para sa administratibong kaso. Ang tanging daan na lamang para mapanagot sila ay sa pamamagitan ng kriminal na paglilitis sa ilalim ng Kagawaran ng Hustisya.

Ang isa pang aspeto na nagdulot ng matinding kalituhan ay ang isyu ng “exoneration” o pag-absuwelto. Lumabas sa talaan na ang 12 pulis na kasalukuyang nakasuspinde ay dati nang na-exonerate sa mga kasong administratibo (circa 2022) bago pa pumutok ang isyu ng sabungeros. Ang tanong ng mga mambabatas: Paano makakaapekto ang dating “exoneration” sa bagong kaso? Bagamat nilinaw na hindi ito konektado sa sabong case, ang pagkakaroon ng record ng mga kasong administratibo ay nagpapatunay na ang mga opisyal na ito ay may “guwang” na reputasyon bago pa man sila masangkot sa kaso. Ito ay nagpapahiwatig na ang kultura ng impunity at ang problema sa “tiwaling pulis” ay mas malalim kaysa sa isang indibidwal na insidente.

Ang Problema ng “Rogue Cops” at Kakulangan sa Pondo

Ang mas matindi pang rebelasyon ay ang kaugnayan ng ilang pulis na sangkot sa kaso ng sabungeros sa kontrobersiyal na “War on Drugs” ng nakaraang administrasyon. Ayon sa mga ulat, ang ilang pangalan sa listahan ng mga inakusahan ay lumabas din sa mga insidente ng umano’y paglabag sa human rights na may kaugnayan sa giyera kontra droga. Ang pagtukoy sa mga opisyal na ito bilang “rogue cops” ay isang malaking red flag na nagpapahiwatig ng mas malalim at sistematikong problema sa loob ng kapulisan.

Samantala, inilatag ni Atty. Dulay ng IAS ang kanilang intensyon na pabilisin ang proseso ng administratibong kaso. Mula sa dating 120 araw, target nilang tapusin ang lahat ng bagong kaso sa loob lamang ng 60 araw. Ayon kay Dulay, ang swift justice ay mahalaga, hindi lang para sa biktima kundi maging sa mga inosenteng pulis, dahil ang isang “tiwaling pulis na naka-uniporme ay mapanganib.”

Ngunit ang hangaring ito ay sinalubong ng isang malaking hadlang: kawalan ng pondo. Sa harap ng komite, nagpahayag ng panaghoy ang mga kinatawan ng NAPOLCOM at IAS hinggil sa zero confidential funds (CIF) o confidential intelligence funds para sa kanilang imbestigasyon. “Tigasan na mukha lang po kami,” pag-amin ng isang opisyal, na nagpapakita ng kalunos-lunos na kalagayan kung saan sila ay literal na nag-aalay ng kanilang sarili laban sa mga nakaunipormeng tao na mahirap imbestigahan nang walang pondo.

Ang matagal na pag-usad ng kaso ay pinalala ng “pagpapasa ng bola” sa pagitan ng iba’t ibang ahensiya. Inilahad ng mga kinatawan ng IAS at NAPOLCOM ang kanilang internal na tunggalian at maging ang limitasyon sa kanilang mga kapangyarihan. “The more avenues that we have, I think the more confusing it is for the public to understand,” saad ng isang mambabatas, na naglalarawan ng kalituhan sa pagitan ng hurisdiksyon ng NAPOLCOM at ng IAS. Ang kalituhang ito ay nagpapatunay sa sentral na tema ng pagdinig: na ang burukrasya mismo ang nagiging pader na humaharang sa pagkamit ng mabilis at malinaw na hustisya.

Pag-asa sa DOJ: Ang Kaso Kriminal

Habang nananatiling mabagal ang gulong ng hustisya sa aspetong administratibo, ang tanging pag-asa na lamang ng mga biktima ay nakatuon sa Kagawaran ng Hustisya (DOJ).

Sa kabutihang-palad, nagbigay ng malinaw na update ang DOJ: Mayroon nang inihain na kasong kriminal ang Criminal Investigation and Detection Group (CIDG) laban sa 62 indibidwal, kung saan kabilang ang 18 pulis na binanggit ng NAPOLCOM at IAS.

Kabilang sa malulubhang kaso na inihain noong August 1, 2025 ay:

Violation of Republic Act 10353 (Involuntary Disappearance)

Multiple Counts of Kidnapping and Serious Illegal Detention

Multiple Counts of Murder

Anti-Graft and Corrupt Practices Act, at iba pa.

Ang mga kasong ito ay sumasailalim na ngayon sa paunang pagsisiyasat (preliminary investigation) ng Piskalya. Ang mga opisyal ng DOJ ay nagbigay katiyakan na ang mga ebidensiya at testigo ay “sufficient enough” upang isagawa ang paunang pagsisiyasat. Gayunpaman, ang paunang pagsisiyasat ay hindi pa nangangahulugang paglilitis sa korte; ito ay ang yugto kung saan inaalam kung mayroong sapat na basehan upang maghain ng pormal na kaso. Ang pag-usad nito ay kailangan pang subaybayan, sapagkat sa mata ng publiko at ng komite, “Delayed justice is injustice.”

Ang kaso ng nawawalang sabungeros ay hindi lamang tungkol sa nawawalang mga tao; ito ay tungkol sa integridad ng ahensya na inatasan na magprotekta sa taumbayan. Sa ngayon, ang 12 pulis ay nakabinbin ang kaso, at ang 6 na tinanggal ay naghihintay ng criminal prosecution. Habang umuusad ang burukrasya sa nakalilitong bilis nito, ang panawagan para sa agarang at walang-takot na hustisya ay nananatiling matindi at malakas. Ang publiko, kasabay ng Kongreso, ay dapat manatiling mapagbantay upang ang kaso ay hindi maging isa na lamang malungkot na tala sa kasaysayan ng naantalang katarungan.

Full video: