LIHIM NA UGNAYAN NG ‘WAR ON DRUGS’ AT KORAPSYON, BINUKING NI ESPENIDO: DIREKTANG UTOS NA ‘PATAYIN,’ MAY QUOTA AT REWARD MULA SA STL AT POGO—IMPLIKADO SINA DUTERTE, BATO, AT BONG GO!

Ang mga pader ng kapangyarihan ay tila gumuho sa gitna ng isang matinding pagbubunyag. Sa isang kaganapang nagpakita ng masalimuot at madilim na bahagi ng anti-illegal drug campaign ng nakaraang administrasyon, umamin si dating Police Lieutenant Colonel Jovie Espenido sa isang Congressional hearing na ang dating kampanya laban sa droga ay tila hindi lamang tungkol sa pagsugpo ng krimen, kundi isa ring laro ng kapangyarihan, proteksyon, at malawakang korapsyon, na nag-ugat mula mismo sa mga pinakamataas na pinuno ng bansa.

Bilang isang opisyal na naging sentro ng kontrobersyal na ‘War on Drugs,’ ang mga pahayag ni Espenido ay hindi lamang naglalantad ng mga detalye ng operasyon; ito ay nagbubunyag ng isang balangkas kung saan ang pulitika, proteksyon sa droga, at iligal na pagpopondo ay magkakaugnay. Tila isang nakagigimbal na pelikula ang isinalaysay ni Espenido na nagtuturo sa mga dating lider, kabilang na sina dating Pangulong Rodrigo Duterte, Senador Ronald ‘Bato’ Dela Rosa, at Senador Christopher Lawrence ‘Bong’ Go.

Ang Kilos-Proseso na Hindi ‘Normal’

Sa ilalim ng matinding interogasyon, inamin ni Espenido ang hindi pangkaraniwang sistema ng pag-uulat at direktang pag-uugnay sa mga pinakamataas na opisyal. Bilang isang Major, tinanong siya ng Kongreso kung normal ba ang kanyang ginagawa na direktang mag-report kay noon-PNP Chief Bato Dela Rosa at kay dating Pangulong Duterte. Walang pag-aalinlangang sagot ni Espenido: “Hindi normal” [01:05].

Ang pag-amin na ito ay nagbigay-diin sa isang kultura kung saan ang Chain of Command ay tila binalewala. Ang kanyang direktang komunikasyon sa dalawang pinakamataas na pinuno ng bansa ay nagpapahiwatig na si Espenido ay isang “handpicked” na opisyal, isang kasangkapan na may marching order na galing mismo sa tuktok. Aniya, siya ay inutusan na maging team leader sa Albuera upang buwagin ang Kerwin Espinosa Drug Group. Ang ganitong antas ng diretsahang pag-uugnay ay naglalagay kay Espenido sa isang mapanganib na posisyon—malapit sa kapangyarihan, ngunit laging nasa peligro.

Ang Lihim sa Utos na ‘I-eliminate’

Isa sa pinakamabigat na rebelasyon ni Espenido ay ang paglilinaw sa tinatawag na “police language” sa panahon ng kampanya kontra droga. Nang tanungin siya tungkol sa tagubilin na “mawala” ang mga drug group, direkta siyang nagbigay ng kumpirmasyon.

Tinanong si Espenido kung ano ang ibig sabihin ng salitang “mawala” o “eliminate” sa konteksto ng utos ni Bato Dela Rosa. Sa tono na puno ng bigat, ipinahayag niya na para sa mga opisyal na pulis, ang salitang ito ay may iisa at tiyak na kahulugan: “Mamatay ang target” [25:26], o “by all means necessary” [35:13].

Ang tagubiling ito, na nagmula raw sa dating Chief PNP, ay nagbigay-liwanag sa mararahas na operasyon na naganap. Hindi na lamang ito simpleng pag-aresto o paghuli; ito ay isang mandato ng pagpatay, na nagpapakita ng isang malupit na pilosopiya sa pagpapatupad ng batas. Ang operasyon sa Ozamiz, kung saan 15 katao ang nasawi, ay tila naging isang pagtupad sa utos na ito, na sinundan pa ng personal na pagbati at pag-congratulate nina Duterte at Bato sa kanya [40:52].

Mula Bayani Hanggang Target: Ang Pagsali sa Narcolist

Ang matinding tagumpay ni Espenido sa Albuera at Ozamiz ay hindi naghatid sa kanya ng habambuhay na kapayapaan, bagkus ay isang matinding pagsubok sa katapatan. Matapos niyang buwagin ang mga Espinosa at Parojinog—na nagresulta sa pagkuha ng ledger mula kay Mayor Espinosa na naglalaman ng listahan ng mga protector [28:28]—bigla na lamang siyang isinama sa narcolist at idinawit sa Malaysian drug trafficking [45:41].

Para kay Espenido, ang ganitong pangyayari ay isang malinaw na anyo ng “destabilization” ng kanyang karakter. Isang sandaling nag-ulat siya kay dating Pangulong Duterte at tinanong: “Sir, bakit sinali na naman ako sa Malaysian drug trafficking, kung hindi sana gusto niyo mangyari itong nangyari ngayon?” [14:48]. Tila isang malaking cover-up ang kanyang naging kapalaran.

Ang tanong ng komite, kung sa tingin niya ay plano na siyang i-eliminate dahil kasali na siya sa listahan, ay tinugunan niya ng matapang na pag-amin: “I admit and confirm that your honor, na ako talaga ang i-target na, dahil nilagay kayo sa listahan, ngayon ikaw ay kayo po ay naging target” [47:51]. Ang dating bayani ng ‘War on Drugs’ ay naging biktima ng sistemang kanyang pinagsilbihan, na nagpapatunay na ang mga naglalantad ng katotohanan ay laging may banta sa kanilang buhay.

Ang “Games of the General” at ang Protection Racket

Ang pinaka-nakakagimbal na pagbubunyag ay ang malinaw na pagdidiin sa dalawang matataas na personalidad sa gobyerno na nagbigay ng direktang proteksyon sa isang drug suspect.

Inilahad ni Espenido ang tungkol sa kaso ni Mayor David Nabaro ng Clarin, Misamis Occidental, na nasa drug watchlist ni PRRD. Ayon kay Espenido, si dating PNP Chief Bato Dela Rosa at si Senador Bong Go ay personal na tumawag sa kanya at nagbigay ng direct order: “Huwag mo ng galawin si Mayor Nabaro kasi cleared ‘yan” [01:09:29].

Ang tawag na ito, na nagmula pa sa mga pinakamalapit sa Pangulo, ay nagbigay-kulay sa kung paanong may mga “pinipili” na sinasabing may proteksyon sa kampanya kontra droga. Ang pagpigil sa isang opisyal na ituloy ang operasyon laban sa isang akusadong drug lord ay nagpapatunay na may sistema ng “proteksyon” na umiiral.

STL, POGO, at ang ‘Reward System’

Ang koneksyon ni Mayor Nabaro sa STL ay naging susi sa paglalahad ng pinagmulan ng pondo sa likod ng operasyon ng pulisya. Inilahad ni Espenido ang tungkol sa “Quota and Reward System” sa pulisya, kung saan ang mga LGUs, STL, POGO, at intelligence funds ang nagpondo sa mga operasyon [01:17:37].

Ayon kay Espenido, sinabi mismo ni Mayor Nabaro na “wala ng problema sa mga gastusin kasi lahat ng illegal gambling na natanggap ‘yun ang gagamitin para sa reward” [01:12:27]. Ito ay nagpapahiwatig na ang operasyon laban sa illegal drugs ay pinopondohan ng pera na nagmula sa isa pang uri ng iligal na aktibidad.

Bukod pa rito, idiniin niya na ang funding ng reward system ay nagmumula sa POGO (Philippine Offshore Gaming Operators) at STL (Small Town Lottery), na aniya’y “funnel downward from the level of Bong Go” [01:13:19], bagama’t nilinaw niya na ito ay impormasyon lamang mula kay Mayor Nabaro at hindi niya personal na nakumpirma ang direktang pag-uugnay kay Senador Go. Gayunpaman, ang pagbanggit sa Senador sa konteksto ng pagpopondo ng iligal na pasugalan ay isang matinding akusasyon na nagpapakita ng malaking kakulangan sa etika at batas.

Ang reward system ay may katumbas na quota para sa mga pulis. Sa Oplan Tokhang, ang utos ay 50 hanggang 100 bahay ang kakatukin bawat araw [58:11]. Kapag may na-eliminate, may kaukulang reward. Kung titingnan, ang War on Drugs ay tila naging isang negosyo na may target at gantimpala, na pinopondohan ng pera mula sa mga pinoprotektahang illegal gambling operations, na nagresulta sa hindi mabilang na kamatayan.

Ang Pagtatapos na Walang Kapayapaan

Ang salaysay ni Espenido ay isang malaking sampal sa kasaysayan ng bansa. Ang kanyang kuwento ay hindi lang tungkol sa isang opisyal na nagtrabaho; ito ay tungkol sa isang sistema na tila kinain ng sarili nitong korapsyon at kapangyarihan. Si Kerwin Espinosa, ang drug lord na una niyang hinabol, ay bigla na lamang naprotektahan, at ang mga kasong isinampa ay na-dismiss [01:06:53]. Ang tagumpay ni Espenido ay naging simula ng kanyang pagbagsak.

Ang pagpapatotoo ni Espenido, na ibinigay nang may tapang at pananampalataya, ay nagtatapos sa isang mapait na tanong: “Sino man ang mga pulis na [may] courage na magawa naman ng mabuti ng gano’n kung ang mapala mo lang ikaw pala kasali sa drug trafficking?” [01:06:36]. Ang kanyang pahayag ay isang tawag sa Kongreso na huwag hayaang maging walang saysay ang katotohanan. Tanging sa pamamagitan ng patuloy at mas malalim na imbestigasyon maaaring matukoy ang mga ugat ng korapsyon, proteksyon, at pagpatay na binalot sa pangalan ng ‘War on Drugs.’ Ang mga nasabing pangalan ay hindi na lamang mga karakter sa isang kuwento—sila ngayon ay sentro ng isang pambansang isyu na nangangailangan ng agarang katarungan at pananagutan.

Full video: