‘LASING SA KAPANGYARIHAN’: KRISIS SA KONSTITUSYON AT LEGALIDAD NG PAG-ARESTO SA GITNA NG ICC CONTROVERSY

Sa gitna ng patuloy na panggigipit mula sa International Criminal Court (ICC) at ng usapin hinggil sa posibleng pag-surrender ng isang dating pangulo ng Pilipinas, isang mas malalim at nakababahalang krisis ang lumitaw: ang tahasang pagyurak sa pinakapundamental na karapatan ng bawat mamamayan—ang due process at ang kalayaan mula sa di-makatwirang pag-aresto.

Mula sa mga pagdinig at legal na talakayan, lumabas ang mga nakagugulat na detalye at matitinding kritisismo laban sa mga ahensya ng gobyerno at ilang matataas na opisyal, lalo na sa kinilos ng isang heneral na inilarawan bilang “lasing na lasing sa kapangyarihan” dahil sa mga operasyong tila nasa labas na ng legal na hangganan. Ang usapin ay hindi na lamang tungkol sa ICC, kundi sa mismong kalagayan ng ating demokrasya at ang kakayahan ng ehekutibo na labagin ang batas nang walang pananagutan.

Ang Bagong Batas at ang Mas Matinding Proteksyon sa Pilipino

Isang mahalagang legal na paglilinaw ang binalikan ng mga eksperto sa batas: ang desisyon ng Korte Suprema noong 2023 hinggil sa administrative arrests. Ayon sa paglilinaw na ito, pinatunayan ng Korte Suprema na ang mga administrative warrants para sa pag-aresto ng mga non-Filipino na may kaso ng deportation ay lehitimo [00:30]. Gayunpaman, kaakibat ng desisyong ito ang isang malaking innovation: kahit pa ang inaresto ay isang dayuhan, kailangan pa rin nilang ipaalam ito sa Regional Trial Court (RTC) at hintayin ang pag-isyu ng judicial commitment order bago maikulong o mailabas ng bansa [01:50].

Ang bagong patakaran na ito ay nagtatakda ng isang new trend sa hudikatura. Ibig sabihin, maging ang mga dayuhan na inaresto dahil sa proseso ng deportasyon ay may karapatan sa judicial intervention bago tuluyang alisin ang kanilang kalayaan. Ang pulisya o mga opisyal ng imigrasyon ay may tungkuling dalhin ang inaresto sa hurisdiksyon ng mga hukuman [02:00].

Dahil dito, mas lalong nagiging mabigat ang usapin ng pag-aresto sa isang Pilipino. Ayon sa legal framework, “With more reason” kung ang dayuhan ay kailangang dumaan sa korte bago paalisin, ang isang mamamayang Pilipino ay mas kailangan pang sumailalim sa tamang proseso ng hudikatura bago isuko sa isang dayuhang gobyerno o internasyonal na tribunal [02:28].

Maliwanag ang posisyon ng mga legal na eksperto: ang extrajudicial surrender ng isang Pilipino citizen sa isang banyagang estado o tribunal nang walang kaukulang pagdinig sa korte ay maaring maging iligal [04:54]. Ito ay paglabag hindi lamang sa Konstitusyon ng Pilipinas, kundi maging sa Revised Penal Code, at sa International Law—kabilang na ang Universal Declaration of Human Rights (UDHR) at maging ang Interpol Constitution, na nagre-require ng due process at aplikasyon ng Philippine laws [03:02].

Ang Puso ng Demokrasya: Bakit Hindi Pwedeng Mag-Hukom ang Pulis

Ang pinakasentro ng usapin ay nakatuon sa isang simple ngunit matibay na prinsipyo ng due process at separation of powers: Hindi pwedeng ang Pulis ang siyang Hukom [06:26].

Ayon sa mga paliwanag, hindi ang kapulisan ang may final authority para magdesisyon kung ang isang tao ay dapat pagkaitan ng kalayaan [06:01]. Ang kapangyarihang ito ay nakasalalay at lodged only in the courts of law [06:20]. Sa madaling salita, ang esensya ng due process ay ang pagtitiyak na walang sinuman, gaano man kataas ang posisyon, ang pwedeng basta na lamang mag-aresto at magkulong nang walang court-level due process [05:36].

Ang bawat aksyon na humahantong sa deprivation of liberty ay kailangang may court intervention at domestic due process [05:47]. Ito ang nagpapanatili ng balanse ng kapangyarihan at nagpoprotekta sa bawat Pilipino mula sa arbitrary detention na madalas nangyayari sa mga bansang walang demokrasya.

Ang Nakalilitong Kalakaran ng DOJ at ang Anino ng ICC

Nagbigay din ng kalituhan ang mga opisyal ng gobyerno sa paghawak ng kaso. Kung talagang inaresto si dating Pangulong Duterte, kailangang maliwanagan sana ng publiko kung ito ba ay sa ilalim ng RA 9851 (ang batas sa mga krimen laban sa International Humanitarian Law) o isa lamang administrative arrest [06:59].

Ngunit ang mas nakalilito ay ang patuloy na pag-iinit ng Department of Justice (DOJ) sa Article 59 ng Rome Statute [08:46], gayong matagal nang umalis ang Pilipinas bilang miyembro ng ICC. Ang Paulit-ulit na pagbanggit sa ICC Article 59 bilang awtoridad sa pag-aresto ay nagdudulot ng kalituhan sa legal na komunidad at sa publiko [09:58].

Lalong lumala ang kalituhan nang ipakita ang certification ng DOJ sa warrant, na lumabas diumano pagkatapos ng mismong pag-aresto [09:16]. Ang certification na sumunod sa di-umanong aresto ay nagtatanong sa legalidad at tamang proseso ng mga awtoridad. Kung hindi na miyembro ang bansa, bakit patuloy na ibinabase ng DOJ ang kanilang kilos sa isang artikulo ng isang banyagang tribunal? Ang kailangang sagutin ay kung bakit hindi pa rin maipaliwanag nang malinaw ang batayan ng mga ginagawang pag-aresto [10:08].

Ang Pag-aabuso ng Kapangyarihan: Ang Kaso ni General Torre

Ang pinakamalaking emosyonal na sentro ng kontrobersiya ay nakatuon sa di-umano’y mga aksyon ng isang opisyal na tinukoy bilang “General Torre.” Ang heneral na ito ay hindi nakinig sa pagpapaliwanag ni Attorney Delgra tungkol sa Article 59 at kung paano kailangan dalhin ang inaresto sa local court [07:31]. Ang hindi pakikinig na ito ay nagpapakita ng kawalang-interes sa prosesong legal.

Ngunit ang kaso ni dating Executive Secretary Salvador Medialdea ang pinakamatingkad na halimbawa ng overboard na pagkilos [10:18]. Inamin mismo ni General Torre na inaresto niya si ES Medialdea para sa obstruction of justice. Hindi lamang ito: kinaposasan pa umano niya ang dating Executive Secretary at binasahan ng Miranda rights [10:24].

Ang ganitong aksyon ay nagpapahiwatig ng isang pormal na pag-aresto. Sa normal na takbo ng hustisya, ang inaresto ay kailangang dalhin sa pinakamalapit na presinto para sa proper booking at processing at iharap sa korte. Ngunit ang nangyari ay kabaliktaran: sa halip na ikulong o dalhin sa presinto, ang inaresto raw ay pinayagan, o mas malala, pinasakay pa ng eroplano [10:57].

Nagtanong ang mga mambabatas: kung inaresto at binasahan ng karapatan, bakit pinayagang umalis? [11:18]. Ang ganitong kilos ay tahasang pagbaluktot sa batas. Ito ba ay tunay na pag-aresto o isa lamang stunt na lumalabag sa Article 125 ng Revised Penal Code, na tungkol sa arbitrary detention? Ang sistema ay nagdidikta na kapag inaresto mo, i-turnover mo na—hindi ang payagan mo pang makapaglakbay [11:27].

Ang Banta at ang Krimen ng ‘Grave Threats’

Hindi lamang doon nagtapos ang pag-aabuso. Naitala rin sa pagdinig ang banta ni General Torre kay Attorney Delgra, kung saan sinabi nitong ang abogado ang “susunod na aarestuhin” [11:49].

Ang ganitong uri ng pananakot mula sa isang opisyal na may kapangyarihang mag-aresto ay labis na nakababahala. Kung walang krimen na ginawa si Attorney Delgra, ang pagbabanta na aarestuhin siya ay maaaring ituring na Grave Threat sa ilalim ng Article 282 ng Revised Penal Code [12:30]. Kung ang banta ay tungkol sa paggawa ng isang krimen tulad ng arbitrary arrest and detention, ito ay malinaw na isang seryosong paglabag na dapat papanagutan ng heneral [12:46].

Sa konklusyon, ang mga aksyon ni General Torre—mula sa pag-aresto na hindi dinala sa presinto hanggang sa pagbabanta sa isang abogado—ay nagpapakita ng isang opisyal na talagang “lasing na lasing siya sa kapangyarihan” [13:05]. Ito ay pagpapakita ng isang He went Overboard na kilos, kung saan ang sarili niyang kagustuhan ay ipinapataw niya sa batas [13:15].

Hindi lamang ito isyu ng isang heneral. Ang mga insidenteng ito ay naglalantad ng malawakang problema sa sistema: ang pagdududa sa rule of law at ang kakulangan ng accountability sa mga opisyal na nagpapatupad ng batas. Ang panawagan ngayon ay para sa kagyat na imbestigasyon at pagpapanagot sa mga lumabag. Ang kalayaan at karapatan ng bawat Pilipino ay hindi pwedeng ipailalim sa whims at caprices ng sinumang opisyal, gaano man kataas ang ranggo. Ang due process ay ang huling pader na nagtatanggol sa demokrasya, at kailangan itong ipagtanggol nang buong-buo at walang pag-aalinlangan. Ang mga mamamayan ay umaasa na ang mga nasa kapangyarihan ay magiging tapat sa batas at hindi magpapakita ng kalasingan sa kapangyarihang ipinagkatiwala sa kanila.

Full video: