Ang mga bulwagan ng kapangyarihan ay muling niyanig, hindi lamang ng usapin ng pulitika, kundi ng mga personal na bangayan at nakakakilabot na pag-amin na direktang tumatagos sa puso ng mga Pilipino. Sa gitna ng mga pagdinig na puno ng tensiyon, nagbanta si dating Pangulong Rodrigo Duterte na magsampa ng kasong libel laban kay dating Senador Antonio Trillanes IV dahil sa mga alegasyon ng bilyon-bilyong ‘diumano’y hindi maipaliwanag na yaman. Kasabay nito, hayagan niyang inako ang “full legal responsibility” sa mga naging epekto ng kanyang madugong “War on Drugs,” isang pag-amin na mariin namang sinasalubong ng luha at paghahanap ng katarungan ng mga pamilya ng biktima.

Ang serye ng mga kaganapan, na nagmula sa isang live na tawag at nagpatuloy sa isang masusing pagdinig, ay naglatag ng magkasalungat na pananaw sa hustisya, kapangyarihan, at katotohanan. Dito, ang mga salita ay naging mga sandata, at ang bawat pahayag ay nag-iwan ng malalim na sugat sa pambansang diskurso. Ang buong detalye ng mga matitinding salpukan at emosyonal na kuwento ay nagpapakita ng isang lipunang nagtatanong, naghahanap, at nagbabalanse sa bigat ng kasaysayan.

Ang Nag-aalab na Banta ng Kaso: Duterte Kontra Trillanes

Ang isyu ng bank accounts ni Duterte at ng kanyang pamilya ay hindi na bago, ngunit muli itong uminit nang tumawag ang dating pangulo sa kalagitnaan ng isang live (0:03:29). Sa tawag na ito, mariin niyang ipinahayag ang kanyang balak na magsampa ng kasong libelo laban kay Trillanes, na aniya’y nagkakalat ng “puro kabalastugan” at “fake news” hinggil sa kanyang di-umano’y tagong yaman.

“Ayaw ko na lang magsalita. Basta ako mag-file ng kaso, patunayan niya sa korte,” paghahamon ni Duterte (0:04:19). Iginiit niya na ang mga paratang na ito ay walang katotohanan at tinatantya niya na nasa ₱40,000 hanggang ₱6,000 lamang ang laman ng kanyang banko (0:10:39). Ito, aniya, ay patunay na nag-iwan siya ng pagkapangulo nang may malinis na konsensiya, na inihambing pa sa kanyang pag-alis sa Malacañang: “may isang sentimos, wala akong dinala na sobra sa bayad ng gobyerno sa akin” (0:17:16).

Ang ugat ng isyu ay ang paulit-ulit na paggigiit ni Trillanes sa loob ng maraming taon na ang pamilya Duterte ay may mga joint at individual na bank accounts na nagkakahalaga ng bilyon-bilyong piso, na di-umano’y galing sa drug money. Sa pagdinig, inilatag ni Trillanes ang kanyang panig, na nagsabing ang kanyang mga dokumento ay nagpapakita ng mga transaksiyon, partikular ang mga manager’s checks na nagmumula kay Michael Yang at Sammy Uy, na nagdo-doble sa ₱40 hanggang ₱50 milyon tuwing anim na buwan (1:20:19).

“Ito na ang paper trail, ang money trail,” giit ni Trillanes (1:20:55), na sinasabing suportado ito ng testimonya ni Arturo Lascañas at ng pagsusuri ng Anti-Money Laundering Council. Tiniyak niya na ang mga transaksiyon na ito ay mahihirapang ipaliwanag na nagmula sa lehitimong negosyo, lalo pa’t nagbigay siya ng konteksto tungkol sa di-umano’y drug money mula sa mga nasabing indibidwal.

Lubhang emosyonal ang naging reaksiyon ni Duterte sa akusasyon ni Trillanes. Sa kanyang tingin, ang isyu ay hindi lamang tungkol sa pera kundi sa kanyang puri at pamana. “Kung totoo yan, I will ask my daughter to resign as Vice President at yung anak ko Mayor, mag-resign. Dapat lang kung totoo,” mariing hamon ng dating pangulo (0:05:05, 0:05:49). Ang paghahamon niya na magbitiw sa puwesto ang kanyang mga anak ay nagbigay-diin sa kaseryosohan ng kanyang pagtatanggi.

Sa huling bahagi ng panayam, nagbigay si Duterte ng isang huling, matinding banta kay Trillanes, hindi lang laban sa barilan kundi sa katotohanan. “Ang panlaban mo kay Trillanes… katotohanan. Truth will set us all free and truth will put him in jail,” pagdidiin niya (1:17:56). Ang pahayag na ito ay nagpapahiwatig ng kanyang pagiging desidido na tahakin ang legal na labanan, na aniya ay isang leksiyon na kailangang matutunan ni Trillanes dahil sa ugali nitong “manira ng ibang tao” (0:09:01).

Ang Nakakapangilabot na Pag-ako ng Responsibilidad sa War on Drugs

Ang ikalawang malaking usapin sa pagdinig ay ang “War on Drugs” at ang libu-libong extrajudicial killings (EJK) na iniuugnay dito. Sa harap ng committee, ipinahayag ni Duterte ang isang statement na may malalim na bigat: ang pag-ako ng buong responsibilidad sa kanyang mga pulis na sumunod sa kanyang utos.

“I and I alone take legal responsibility sa lahat ng nagawa ng mga pulis pursuant to my order… Ako ang managot at ako ang makulong,” pag-amin ni Duterte (0:19:35, 0:20:38). Ipinaliwanag niya na dahil sa tindi ng problema ng droga, kailangan niyang magbigay ng policy statement upang matigil ito. Paulit-ulit niyang sinabi na kanya ang lahat ng nangyari, “akin, akin, akin, ako ang nagbigay ng order” (0:21:15).

Gayunpaman, ang pag-aming ito ay nagdulot ng mas matinding emosyon nang magbahagi ng kanilang mga kuwento ang mga pamilya ng mga inosenteng biktima ng EJK, na naghahanap ng kasagutan mula sa dating pangulo. Sa pagtatanong ni Cong. Brosas, tinanong niya kung matitingnan ni Duterte sa mata ang mga pamilya at uulitin ang pag-ako niya ng responsibilidad.

“Hanggang ngayon po, mahirap pa rin po sa kalooban namin. Ang mahirap lang doon kasi, ‘yung mahirap ka na, tapos may mga pinagdadaanan ka pa po na ganito na hindi basta-basta na nahihimas ng ano, kumbaga, araw-araw puro sakit ng loob,” emosyonal na pahayag ng isang biktima (0:42:13).

Hindi malilimutan ang mga kuwento tungkol sa mga mahal sa buhay na di-umano’y “nanlaban,” na mariing pinabulaanan ng mga kaanak. Ayon sa isang ina, ang anak niyang namatay ay hindi marunong mag-motor, ngunit ang lumabas sa ulat ay namatay ito habang nagkakamot sa motor (0:42:50). Ang isa pa ay nagbahagi ng insidente kung saan binalik-balikan at pinaslang ang mag-ama sa loob ng kanilang maliit na kwarto, sa kabila ng pagmamakaawa (0:46:04).

“Sa liit po ng bahay po namin… Wala pong mga baril ang mag-ama ko, halos nakadapa na po ‘yung mag-ama ko… paulit-ulit po kami nagmamakaawa, pero pinaslang pa rin po,” pahayag ng isang naiwang biyuda (0:46:09).

Ang mga testimonya na ito ay nagbigay ng bigat sa mga akusasyon ni Cong. Brosas na ang mga police operation ay kadalasang humahantong sa pagpatay, taliwas sa legal na prinsipyo.

Ang Pilosopiya ng Pagpatay at ang Depensa sa Sarili

Sa pagtatanong ni Cong. Brosas, inamin ni Duterte ang kanyang kontrobersyal na pahayag na siya mismo ay pumatay ng mga kriminal sa Davao noong siya ay alkalde pa, “I used to do it personally just to show to the guys that if I can do it, why can’t you” (0:30:21).

Dinala ni Duterte ang argumento sa legal na depensa ng pulis. Ayon sa kanya, ang tanging paraan para maging lehitimo ang pagpatay sa kriminal ay kung ang pulis ay nasa panganib ng kamatayan (0:30:55, 0:40:09). Ngunit sa isang nakakagimbal na pahayag, inamin din niya na sinasabi niya sa mga pulis na “encourage the criminals to fight” (0:38:41), na sa huli ay upang mabawasan ang bilang ng mga kriminal. “Kung mapatay ninyo ‘yung 30, 20 na lang na masyadong problema diyan sa akin,” aniya (0:39:29).

Ang kanyang pilosopiya, na nakakagulantang sa marami, ay itinuring niyang “right thinking” (1:00:25), at hindi siya naniniwala sa paggamot, rehabilitation, o pagbibigay ng trabaho. Ang kanyang pananaw sa mga preso ay nagbigay ng kaba sa bulwagan, at aniya pa, sa halip na gastusan ng gobyerno ang mga kriminal sa ospital o kulungan: “Tapusin mo na. That is my philosophy” (0:59:29).

Mariing tinutulan ito ni Cong. Brosas at ng iba pang mambabatas, na iginiit ang due process at paggalang sa buhay. Sa huli, kinumpirma ng isang resource person na ang mga pahayag ni Duterte na encourage ang kriminal na lumaban ay nagpapatunay na hindi papasok ang self-defense bilang depensa ng mga pulis sa korte (1:14:38).

“Ang context ng issue Mr. Chair sa Quadcom hearing… yung issue ng hindi talaga nanlaban,” anang resource person (1:15:51).

Ang Misteryo ni Michael Yang at ang Paghahanap ng Katotohanan

Sa gitna ng usapin ng droga, muling binanggit ang pangalan ni Michael Yang, isang negosyanteng Chinese na malapit kay Duterte. Nagtanong si Cong. Brosas tungkol sa involvement ni Yang sa droga.

Pinagtanggol ni Duterte si Yang, na aniya’y “owner of a big department store in Davao City” (1:08:45). Tiniyak niya, “kung may ebidensya po tayo na involve siya sa droga, papatayin niyo rin po si Michael Yang? Ako, maniwala ka, kung may mga ebidensya po, papatayin niyo” (1:09:42).

Ipinahayag ni Duterte na walang arrest warrant laban kay Yang (1:09:24), at iginiit na ang suspetsa laban kay Yang ay dahil lamang sa pagiging Chinese na negosyante (1:10:45). Sa dulo, inamin niya na ang mga negosyanteng Chinese ay nag-aabot ng pera, “at may contribution sa election, pera. Kailangan mo ng election… boto pati pera kung maglapit sa amin na ganon at wala namang ebidensya” (1:12:32).

Sa huli, ang pagdinig ay natapos nang hindi pa rin natatapos ang paghahanap ng katotohanan. Si Duterte ay handa na sa labanan sa korte laban kay Trillanes (1:24:22), habang ang mga pamilya ng biktima ay patuloy na naghihintay ng hustisya. Ang mga pahayag, banta, at pag-amin ni Duterte ay hindi lamang headline kundi mga nag-iinit na usapin na naglalarawan ng kumplikadong kalagayan ng hustisya at pulitika sa bansa. Ito ay isang kuwentong hindi kailanman matatapos hangga’t hindi nabibigyan ng linaw ang katotohanan. Ang mga Pilipino, sa social media man o sa mga bulwagan, ay nananatiling nakatutok, naghihintay kung saan hahantong ang dramatic at puno ng bangungot na kabanatang ito ng kasaysayan, na muling nagbukas ng mga lumang sugat at naglabas ng mga bagong katanungan tungkol sa pananagutan ng mga pinuno.

Full video: