HUSTISYA SA BARYA: Whistleblower at mga Biktima, Ibinunyag ang Sistemang ‘Kaltas’ ng P9,000 sa Ayudang P10,000 sa Davao del Norte, Sa Gitna ng Banta at Recantations

Ang isang pagdinig sa Senado ay hindi lamang naging entablado ng paghahanap sa katotohanan, kundi isang madamdaming arena ng paghaharap ng mga nagbubunyag ng katiwalian at ng mga opisyal na nagtatanggi. Sa gitna ng mga luha, sigawan, at banta ng pananakot, lumabas ang nakagigimbal na alegasyon na ang ₱10,000 na tulong pinansyal ng gobyerno para sa edukasyon ay nagiging ₱1,000 na lamang sa kamay ng mga benepisyaryo—isang malawakang sistema ng “kaltas” na sinasabing nagaganap sa Davao del Norte.

Ang isyu, na inimbestigahan ng Senate Committee on Public Order, ay naglantad ng isang balangkas ng pangungulimbat sa pondo ng bayan na sinasabing pinamumunuan o pinoprotektahan ng ilang lokal na opisyal. Mula sa inisyal na testimonya ng mga biktima hanggang sa pag-amin ng isang dating empleyado, ang mga detalye ay nagpinta ng isang malungkot na larawan ng korapsyon na direktang umaatake sa mga pinakamahihirap na mamamayan.

Ang Nakakagulat na Transaksyon: ₱10,000 Naging ₱1,000

Ang sentro ng kontrobersiya ay ang payout ng educational assistance ng DSWD noong Oktubre 29 sa bayan ng Carmen, Davao del Norte. Isinalaysay ni Mayla, isa sa mga benepisyaryo, ang kaniyang karanasan na nagbigay liwanag sa modus operandi ng “kaltasan.”

Ayon sa kaniyang salaysay, pagkatapos niyang pumirma at matanggap ang ₱10,000, inasahan niyang makakaalis na siya. Ngunit siya ay pinapunta sa isang hiwalay na silid sa Divine Mercy Function Hall [19:19], na kakatwang matatagpuan sa likod mismo ng munisipyo [17:38]. Sa loob ng silid na iyon, may isang lalaki at isang babae na naghihintay.

“Tinanong po ako ng lalaki kung nasaan ang pera ko. Ipinakita ko lang po,” aniya [19:52].

Ang sumunod na pangyayari ay nagpapatunay sa alegasyon ng pagnanakaw. Kinuha ng lalaki ang pera, binilang ito, at kinuha ang ₱9,000, iniwanan lamang ang ₱1,000 bago sinabihan si Mayla na “Pwede ka nang mag-exit” [20:07]. Ang biktima ay hindi nakilala ang lalaki, maliban sa kaniyang pisikal na deskripsiyon (nakasuot ng cap, moreno ang kutis, at may gupit na mullet), at ang kasama nitong babae na blond ang buhok [27:18]-[27:49].

Hindi nag-iisa si Mayla. Maraming benepisyaryo ang nagsabing ganoon din ang nangyari sa kanila—isang napakalaking kaltas na nag-iwan sa kanila ng barya mula sa dapat sana’y malaking tulong. Ang tanong: bakit walang nagreklamo noon?

“Kasi po baka po kasi pag pumunta kami doon [sa Mayor] kasabwat po siya,” sagot ni Mayla [22:09]. Ang takot at pagdududa sa lokal na pamahalaan ang tila naging hadlang sa paghahanap ng hustisya.

Ang Pagtatanggol ng Mayor at ang Misteryo ng Recantations

Mariing itinanggi ni Mayor L. Bahage ng Carmen ang lahat ng alegasyon, na sinasabing walang katotohanan ang reklamo. Sa kaniyang pagtatanggol, iginiit niya na walang natanggap na reklamo ang munisipyo noon at pagkatapos ng payout [01:46].

Ang pinakamatindi niyang depensa ay ang pagpapakita ng affidavit of recantation. Aniya, sa 29 na complainant, 26 ang nagsumite ng affidavit of recantation, na nangangahulugang binawi nila ang kanilang unang testimonya at sinabing nagsinungaling sila [03:31]. Binasa pa niya ang ilang bahagi ng recantation affidavit, tulad ng kay Rosy Bico at Wency Somoza, na sinasabing sila ay “nagsisisi” dahil sa pagkasira ng reputasyon ng mga opisyal at sinabing sila ay “pinangakuan” ng pondo ni Kuya Gov Edwin H. at hindi natupad ang pangako [05:38]-[06:46].

Subalit ang pagtatanggol na ito ay agad na sinagot ng isang emosyonal at nagngingitngit na komprontasyon sa loob ng hearing. Sa gitna ng pagbabasa ng Mayor, biglang nag-react si Susan, isa pang benepisyaryo, at umiyak habang nagsasalita: “Pasensya na, nagsobra po akong react kasi kasinungalingan sinabi niya [11:07]!”

Kinumpirma ni Susan ang sistema ng kaltas, at ibinunyag na sa kaso niya, pumirma siya para sa ₱5,000 ngunit ₱500 lang ang ibinalik sa kaniya [10:46]. Ang madamdaming pagre-react ng mga biktima, na hindi na nakayanan ang mga pagtatanggi at paglilinlang, ay nagpatahimik sa bulwagan at nagpakita na ang katotohanan ay hindi kayang ibaon sa mga legal na dokumento. Sa sandaling iyon, ang mga salita ng Mayor ay nagmistulang walang bisa laban sa raw na emosyon ng mga biktima.

Dahil dito, kailangang tiyakin ni Senador Bato Dela Rosa ang kaligtasan ng mga witness, na nagbigay ng personal na garantiya at inasahan ang Philippine National Police (PNP) at iba pang ahensya na protektahan ang mga biktima [12:23]-[13:28].

Ang Pagtatago at ang Paglilipat ng Responsibilidad

Bakit nagkakaroon ng ganitong sistema ng pangungulimbat? Bahagi ng kasagutan ay nagmula sa DSWD mismo.

Kinumpirma ni Mr. Wens Murata, Chief ng Crisis Intervention Division ng DSWD Central Office, na ang payout sa Carmen ay ginawa sa pamamagitan ng transfer of fund sa LGU [31:32]. Ayon sa Memorandum of Agreement (MOA), ang sole responsibility ng LGU ay ang assessment at conduct of payout [31:52].

Ibig sabihin, kahit pondo ng DSWD, ang Local Government Unit (LGU) — partikular ang opisina ng Mayor— ang may pananagutan sa aktwal na pamamahagi at pagtiyak na walang anomalya.

Subalit, nagtangkang maghugas-kamay si Mayor Bahage, sinasabing “we have nothing to do about this certain payout” at wala silang control dito [29:38]-[30:11]. Agad itong kinuwestiyon ng mga senador, dahil kung funds transfer man iyan, dapat ay naroon pa rin ang LGU Social Workers upang mag-monitor [33:27]. Ang pagtatangkang itanggi ang responsibilidad ay lalo lamang nagpalakas sa hinala ng complicity.

Ang Bomba: Pagbubunyag ng Whistleblower at ang Sistema ng ‘Kaltas’

Ang pinakamalaking pasabog sa pagdinig ay nagmula kay Anna, o mas kilala bilang Monmon, isang dating staffer ng tanggapan ng Bise Gobernador sa Davao del Norte [39:05]. Si Monmon ay naglakas-loob na mag-testify sa kabila ng matinding takot, at ang kaniyang testimonya ay nagbigay ng kongkretong ebidensya ng sistematikong katiwalian.

Inamin ni Monmon na dati siyang kasangkot sa payout ng iba’t ibang ayuda (AICS, TUPAD, atbp.), at siya mismo ang nagpapatunay na may sistema ng kaltas [47:47].

“Magkanong kinaltas mo?” tanong ng Senador. “For ₱5,000, kaltas ng ₱4,000. ₱1K lang sa beneficiary. Then ₱10,000, ganyan, and then ₱5K… ₱4K mabalik sa amin, sa iyo mabalik?” sagot ni Monmon, na nagkukumpirma ng talamak na cutback system [48:05].

Direktang ibinunyag niya na inuutusan siya ng higher-ups na gawin ito. Kaniyang pinangalanan si Ma’am Punga Poa/Piera at sinabing si Piera ang “nandoon” sa lahat ng payout sa ilalim ng opisina ng Bise Gobernador [44:06]. Inamin niya na siya ang nagkokolekta ng pera at nagta-turn over nito sa kaniyang head na si Ma’am Fe [48:14].

Ang kaniyang pag-amin ay nagbunyag na personal niyang nahawakan at nakolekta ang “more than ₱100,000” sa loob lamang ng ilang pagkakataon [48:54]. Ang nakakabigla pa, kinumpirma ng Bise Gobernador (Vice Gov Oyo) na si Piera, na pinangalanan ni Monmon, ay personal at unofficial na staff niya para sa mga payout [44:42]. Ito ay nagbigay ng direktang ugnayan sa pagitan ng sistema ng kaltas at ng mga opisyal sa lokal na pamahalaan.

Ang Anino ng Takot at Intimidasyon

Hindi naging madali ang pagpapahayag ni Monmon. Ibinunyag niya na nakatanggap siya ng banta sa pamamagitan ng isang dummy account sa Facebook [45:55] mula sa isang kasamahan na nagngangalang Jerome Dae [45:44], na pilit siyang pinatatahimik upang hindi na mag-witness.

“Hindi dahil sa text, hindi ka a-attend dito [sa hearing]?” tanong ng Senador. “Yes, sir, exactly,” sagot ni Monmon [50:24].

Ang banta ay umabot pa sa kaniyang pamilya, na sinabing pinupuntahan na sila sa kanilang bahay upang kumbinsihin siyang huwag mag-witness [47:09]. Ang sitwasyon ay nagbigay-diin sa matinding panganib na kinakaharap ng sinumang magtatangkang isiwalat ang korapsyon sa loob ng lokal na gobyerno.

Ang testimonya ni Mayla, na sinabihan ng kaibigang si Wency na mag-waive na lang dahil “hindi na talaga natin makukuha yung 9K na kinuha sa atin” [37:36], ay nagpapakita kung paanong ang mga biktima ay pilit na sinasakal ng sistema—wala nang pag-asa na mabawi ang pera at kailangan na lamang magpatalo.

Ang pagdinig na ito ay nagbigay ng malinaw na tanawin kung paano nagiging biktima ang mga benepisyaryo ng ayuda, hindi lamang ng kahirapan, kundi ng mga tiwaling opisyal na dapat sana ang tumutulong sa kanila. Ang pagnanakaw ng ₱9,000 mula sa ₱10,000 ay hindi lamang krimen sa batas kundi isang malaking kasalanan sa moralidad. Habang patuloy ang imbestigasyon, nananatiling hamon sa mga awtoridad ang pagbibigay ng hustisya sa mga biktima at ang pagprotekta sa mga naglakas-loob na magsalita. Ito ay kuwento ng takot at pagtatanggi, ngunit higit sa lahat, ito ay laban para sa katotohanan.

Full video: