Ang mga bulwagan ng Kapulungan ng mga Kinatawan ay kadalasang lugar ng mahahalagang diskusyon at seryosong deliberasyon, ngunit may mga pagkakataong ang tensyon sa pagitan ng mga sangay ng gobyerno ay sumisiklab sa isang dramatikong paghaharap na nagpapalabas ng pinakamalalim na isyu ng kapangyarihan, batas, at moralidad. Kamakailan, ang isang legislative inquiry ay naging sentro ng ganoong klaseng kontrobersiya, kung saan direktang kinuwestiyon ni Bise Presidente Sara Duterte ang legalidad ng mga aksyon ng isang komite, na nagdulot ng mainit at emosyonal na sagutan na humantong sa isang pambihirang suspensyon at utos na ‘alisin sa record’ ang kaniyang mga salita.

Ang Pagsabog ng ‘Contempt’ at ang Hamon sa Due Process

Nagsimula ang tensyon sa isang mosyon na naglalayong palawigin ang detention ng Chief of Staff ni VP Duterte na si Attorney Lopez, na naunang na-cite for contempt. Ayon sa Komite, ang pag-uugali ni Atty. Lopez ay inilarawan bilang “evasive, uncooperative, and untruthful” ([12:46]), na nagpapakita ng matinding pagnanais na “mang-istorbo” at “pigilin” ang Kongreso sa pagsasagawa ng kaniyang legislative inquiry ([13:06]). Ang mosyon, na inihain ng isang mambabatas, ay naglalayong dagdagan ang araw ng detention mula lima (5) patungong sampung (10) araw, na nagbigay ng hudyat sa pag-usbong ng isang madamdaming pagtatanggol at legal na pagtutol.

Dito pumasok si Congressman Mareta, na mayroong matibay na posisyon laban sa pagpapalawig ng detention. Sa isang serye ng makapangyarihang pahayag, hinarap niya ang Komite at iginiit na bago pa man magkaroon ng anumang aksyon sa mosyon, kailangang malaman muna kung paano in-evaluate ang “totality of evidence” na siyang batayan ng contempt order ([02:16], [04:12]).

Nag-ugat ang depensa ni Cong. Mareta sa isang matibay na punto: Ang kalayaan ng isang indibidwal ay nakasalalay sa balanse at wastong proseso. Mariin niyang binanggit ang jurisprudence, partikular ang kaso ng Alingod versus Senate ([09:47]), na nagsasaad na ang pagtukoy kung ang isang testimonya ay false o evasive ay nangangailangan ng masusing pagsusuri sa kabuuan ng ebidensya. Ang kaniyang tanong, na halos sumisigaw ng due process: “How was the totality of evidence assessed if ever it was assessed?” ([04:50]). Idiniin niya na si Atty. Lopez ay nararapat na dinggin at ipagtanggol ang kaniyang sarili, sapagkat “this concerns the liberty of an individual under the Constitution” ([05:13]).

Ang Pagtatanggol sa Konstitusyon at Mandato ng COA

Ngunit hindi lang ito usapin ng personal na kalayaan. Ang debate ay lalong tumindi nang dalhin ni Cong. Mareta ang isyu sa larangan ng Konstitusyon, na direktang hinamon ang karapatan ng Komite na mag-imbestiga sa ilang aspeto ng OVP.

Tinalakay niya ang Audit Observation Memo (AOM) na siyang pinagmulan ng ilang tanong. Binigyang-diin niya na ang isang AOM ay hindi conclusive at hindi final and executory ([05:47]). Ang pagpapaliwanag ni Atty. Lopez sa nature ng AOM ay bahagi lamang ng kaniyang trabaho bilang abogado ng OVP. Ang pinakamalaking hinala ni Cong. Mareta ay ito: Sinasaklaw na ba ng House Committee ang mandato at responsibilidad na eksklusibong nakatalaga sa Commission on Audit (COA)?

Sa gitna ng kaniyang pahayag, binasa ni Cong. Mareta ang Article IX-D, Section 2, Paragraph 1 ng 1987 Konstitusyon at ang Presidential Decree 1445 (State Audit Code) ([06:50], [07:25]). Ang mga probisyong ito ay malinaw na nagtatalaga sa COA ng exclusive power, authority, and duty na magsuri at mag-audit ng lahat ng account at transaksyon ng pamahalaan.

“I believe it is my respectful submission, Mr. Chair, that this committee userve that particular mandate,” mariing sabi ni Cong. Mareta ([08:03]). Sa pamamagitan ng pag-a-arbitrate at pag-iimbestiga sa isang AOM na nasa proseso pa ng COA, hinaharangan umano ng Komite ang proseso at kinokompromiso ang integridad ng isang independenteng constitutional body. Ang tanong niya, na puno ng bigat ng batas: “Why would we take that responsibility from the Commission on Audit?” ([08:40]).

Ang matitinding pahayag na ito, na sinamahan pa ng paulit-ulit na pagkuwestiyon sa kawalan ng notice at due process ([16:32]), ay nagdulot ng lubos na kalituhan at galit sa komite. Ang mga sagutan sa pagitan ng mga miyembro, lalo na nang magbigay si Cong. Padano ng paliwanag tungkol sa jurisprudence at muling magtaas ng isyu si Cong. Mareta, ay umabot sa sukdulan. Ang Pangulo ng Komite ay napilitang magdeklara ng sunod-sunod na ‘one minute suspension’ ([10:47], [17:23]) upang palamigin ang nag-aalab na palitan ng salita at maibalik ang kaayusan sa pagdinig.

Ang Biglang Pagpasok ni VP Sara: Isang Direktang Hamon

Matapos ang maikling pagpapalamig, nag-resumption ang hearing, at dito na pumasok ang pinaka-sentro ng kaganapan: Ang pagharap ni Vice President Sara Duterte. Matapos sumumpa na sasabihin ang buong katotohanan ([20:00]), direkta niyang hinarap ang mga isyu na naka-sentro sa Tanggapan ng Pangalawang Pangulo (OVP) at DepEd.

Unang tinalakay ni VP Sara ang kontrobersyal na pagbibitiw ng ilang Undersecretaries at Assistant Secretaries. Sa halip na magbigay ng mahabang paliwanag, ibinato niya ang responsibilidad sa pinakamataas na posisyon. Ipinaliwanag niyang ang mga posisyon ng Usecs at Asecs ay “positions of trust and confidence” at ang nag-iisa lamang na may kapangyarihan na tumanggap ng kanilang resignation ay ang “president of the Republic of the Philippines” ([20:23], [20:33]). Sa isang matapang na tono, sinabi niya sa Komite: “So you ask the president of the Republic of the Philippines why he accepted the resignation of the usecs and the asecs” ([20:44]). Isang direktang challenge na nagpapakita ng kaniyang pagnanais na i-delineate ang kaniyang responsibilidad sa Desisyon ng Pangulo.

Ngunit ang pinakamatindi at pinaka-emosyonal na bahagi ng kaniyang pagharap ay ang pagkuwestiyon niya sa detention ni Atty. Lopez. Sa kaniyang harapan, kinuwestiyon niya ang mga batayan ng contempt, na sinabing: “you need to reconsider that extension of your detention. It was illegal in the first place.” ([23:16]).

Ang pahayag na ito ay nagdulot ng biglaang reaksyon. Nagtanong si VP Sara, na tila may dala ring galit at pagtataka: “Why will you penalize/punish Atty. Lopez for an act of the president?” ([24:27]). Isang kongresista ang nagpayo kay VP Sara na dahil isa siyang abogado, ang nararapat na remedyo kung naniniwala siyang labag sa batas ang aksyon ng komite ay ang direktang pagpunta sa Korte ([23:37], [24:03]).

Sa dulo ng kaniyang emosyonal na pagpapahayag, nagbigay si VP Sara ng isang komento tungkol sa House of Representatives na agad na kinuwestiyon ng isang mambabatas. Nagkaroon ng mosyon na i-strike out ang huling komento ni VP Sara, na nangangahulugang alisin ito sa opisyal na record dahil hindi raw ito “warranted” at “fair” ([25:24]). Matapos ang pagpasa ng mosyon, mariin namang binalaan ang lahat ng resource persons na kailangang maging magalang at tumukoy lamang sa Tagapangulo (Chairman) upang mapanatili ang kaayusan ([25:37], [25:47]).

Konklusyon: Lamat sa Kapangyarihan

Ang naganap sa House hearing ay higit pa sa simpleng legislative inquiry—ito ay isang pagpapakita ng matinding tensyon at hidwaan ng kapangyarihan sa pagitan ng Lehislatura at Ehekutibo. Ang tapang ni VP Sara Duterte na direktang harapin ang Komite, ipagtanggol ang kaniyang staff, at kuwestiyunin ang legalidad ng kanilang aksyon ay nagbigay ng isang defining moment sa kasalukuyang pamahalaan.

Ang mga argumento ni Congressman Mareta tungkol sa due process at ang pag-a-arogate ng mandato ng COA ay nagpapakita na ang labanan ay hindi lamang personal, kundi nakasentro sa pambansang batas at Konstitusyon. Habang nagpapatuloy ang Komite sa kanilang agenda, ang shadow ng mga katanungan tungkol sa kung gaano kalawak ang kanilang awtoridad at kung kailan ito nagiging pang-aapi sa kalayaan ng indibidwal ay nananatiling nakabitin sa bulwagan. Ang saga na ito ay tiyak na magtutulak sa mga mamamayan na magtanong: Saan ba talaga nagtatapos ang kapangyarihan ng Kongreso, at kailan ito nagsisimula na lumabag sa karapatan ng mga Pilipino? Ang paghaharap na ito ay isang malalim na paalala na sa laro ng pulitika, ang batas ay ang pinakamataas na sandata.

Full video: