Ang bulwagan ng Senado, na karaniwang lugar ng mahinahon at pormal na talakayan, ay nabalot ng mabigat na emosyon, matinding galit, at nakakakilabot na mga kuwento ng desperasyon. Sa gitna ng pagdinig hinggil sa kontrobersyal na Public Utility Vehicle (PUV) Modernization Program, lalong naging matingkad ang krisis na idinulot nito: hindi lang usapin ng luma laban sa bago, kundi usapin ng buhay, pag-asa, at kultura ng mga Pilipino.

Ang programa, na matagal nang iginigiit ng Department of Transportation (DOTr) at Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB) bilang solusyon sa problema ng trapiko at polusyon, ay binansagan ngayong “Bureaucracy-Initiated Crisis” ng mismong mga mambabatas, matapos lumabas ang mga nakababahalang katotohanan.

Ang Bangungot ni Mr. Borata: Pagpapakamatay at Carnapping

Ang pinakamalaking bigat sa pagdinig ay ang emosyonal na testimonya ng isang operator na si Mr. Borata, na nagkuwento ng malagim na kahihinatnan ng kanilang kooperatiba matapos sumunod sa modernization.

“As of now, nakuha na nila sa amin ‘yung 22 units,” ang kanyang panginginig na pahayag [25:57], habang inilalahad ang pagkaipit nila sa isang korporasyon. “Iyon ‘yung isang operator namin nagtangkang magbigti, uminom ng Zonrox” [00:09].

Ang pag-amin na ito ay agad na tumimo sa puso ng bawat nakikinig at nagbunyag ng pinakamadilim na epekto ng programa. Ang pagtatangka ng isang operator na wakasan ang sariling buhay ay hindi lamang isang simpleng insidente; isa itong malinaw na hudyat ng matinding sikolohikal at pinansyal na paghihirap na dinaranas ng sektor. Ang pagiging desperado ng isang tao na handang magpakamatay dahil sa utang at pagkawala ng hanapbuhay ay nagpapakita na ang PUV Modernization ay lumampas na sa isyu ng transportasyon—ito ay naging krisis na ng kaligtasan at kabuhayan. Ang matinding depresyon at kawalan ng pag-asa ay tila naging bagong pandemya na idinulot ng minadaling pagpapatupad ng programa.

Idinagdag pa ni Mr. Borata na bukod sa pag-agaw sa kanilang mga yunit, sinampahan pa sila ng 38 counts of carnapping ng sarili nilang kooperasyon [24:48]—isang baluktot na pangyayari na nagpapakita kung paano ginamit ang mekanismo ng kooperatiba para maging bitag sa halip na maging kanlungan ng mga operator. “Sa amin ang sasakyan, pero sa kanila nakapangalan ‘yung korporasyon,” paglalahad ni Mr. Borata [25:31], na nagpapatunay na ang maliliit na operator ay naging biktima ng hindi patas na kasunduan, na lalong nagpalala sa kanilang sitwasyon. Ang kaso, na nakabinbin pa sa piskalya [26:34], ay nagdulot ng labis na takot at pangamba, kung saan ang mga drayber ay ginigipit sa lansangan at kinukumpiska ang kanilang pinagkakakitaan [26:46].

Escudero: Programang Minadali, Walang Puso, at Galing China

Agad namang sinakyan at pinagtibay ni Senate President Chiz Escudero ang sentimyento ng mga operator at drayber. Ayon kay Escudero, matagal na siyang tutol sa programa, na aniya ay “hindi pinag-isipan, hindi pinaghandaan, at hindi tinanong man lang o pinakinggan ‘yung sektor mismo ng PUV bago ito pinatupad” [01:24].

“Binraso lamang naman po ito, eh,” mariing pahayag ng Senate President [01:41], na nagbalik-tanaw sa kanyang pagtutol noong siya pa ang Gobernador ng Sorsogon [01:46]. Ang pagiging Gobernador ni Escudero ay nagbigay sa kanya ng sapat na karanasan upang patunayang hindi epektibo ang programa sa antas ng Local Government Unit (LGU).

Ipinaalala niya pa na maging si noon ay Mayor, at ngayon ay Vice President Sara Duterte, ng Davao ay tutol din dito [02:14], na nagpapakita na ang pagtutol ay hindi lang sentralisado, kundi laganap sa buong Pilipinas at kinikilala maging ng mga lider sa rehiyon. Ang pagtutol na ito ng mga lokal na pinuno ay nagpapalabas na ang sentral na gobyerno ay nagpapatupad ng isang one-size-fits-all na polisiya na hindi angkop sa iba’t ibang kalagayan ng bawat lalawigan at lungsod.

Ang pinakamalaking butas ng programa, ayon kay Escudero, ay ang pinansyal na aspeto.

Ang Imposibleng Bayaran:

Presyo: Ang pinakamurang modern jeepney ay umaabot sa P2.2 milyon hanggang P2.6 milyon [00:09, 02:30].

Hulog: Ang buwanang hulog, ayon sa mga ahensya, ay nasa P25,000 hanggang P30,000 sa loob ng anim hanggang pitong taon, na may 5% lang na down payment [12:14].

“Kahit anong computation ang gawin ninyo para mabayaran ‘yung buwanang hulog sa isang PUV na 2.5, 3 million ng halaga, kahit maganda pa ‘yung driver, kulang po ang 24 na oras na pamamasada para mabayaran ‘yon” [03:38], paglalahad ni Escudero. Ang sitwasyong ito ay nagtutulak sa mga operator na mag-ipon ng utang, o mas malala pa, malugi at mawalan ng kabuhayan. Ang simpleng matematika ay nagpapatunay na ang programa ay hindi affordable at hindi sustainable para sa mga operator, na siyang dapat sana’y benepisyaryo ng modernisasyon. Taliwas sa layunin ng modernisasyon, ito ay nagiging instrumento ng de-modernization ng buhay ng mga Pilipino.

Kulang na Pondo, Sira-sirang Yunit: Isang Kabiguan

Hindi rin pinalagpas ni Escudero ang isyu ng kalidad at pinansyal na suporta ng gobyerno.

Una, ang kalidad: “Lahat ngayon, sira na. Puro gawang China at gawang Rusya” [02:36], aniya, na nagbubunyag na ang P2.5M na binibili ng kooperatiba ay mabilis masira. Isang kooperatiba sa Sorsogon ang gumastos ng daang milyon at sumugal sa 40-50 yunit, ngunit “walo na lang ang tumatakbo ngayon” [03:19]. Ito ay isang malaking sampal sa mukha ng programa: ang mga ipinalit na yunit, na inaasahang magtatagal at magiging mas epektibo, ay mabilis namang bumigay at nasira, na nag-iwan sa mga kooperatiba na lubog sa utang at walang bumibiyaheng sasakyan.

Ikalawa, ang equity subsidy: Ibinunyag ng LTFRB na nagbibigay sila ng P280,000 na equity subsidy per unit [14:50]. Agad itong kinuwestiyon ni Escudero, na nagsabing ang P280,000 ay humigit-kumulang 10% lamang ng presyo ng P2.6M na yunit [19:51]—hindi sapat para maging abot-kaya ito sa mga operator.

Nang tanungin ang DOTr/LTFRB kung magkano ang pondo na inilaan, sinabi nilang P1.3 bilyon ang kasalukuyan nilang pondo [15:00], at P44.9 bilyon ang hinihingi para sa susunod na taon upang matugunan ang modernisasyon ng 150,000 yunit hanggang 2030 [16:01]. Ang mga pigura na ito ay nagpapakita ng malaking kakulangan sa pondo. Sa kabila ng pag-amin ng ahensya na hindi pa sapat ang kanilang pondo para matustusan ang lahat, pilit pa rin nilang itinutuloy ang deadline.

“Hindi naman po puwede, Sir, deadline na ‘to, dapat gawin niyo na! Wala naman kayong binibigay na equity contribution” [20:12], galit na pahayag ni Escudero, na nagpapakita ng kawalang-lohika sa pag-iimplementa ng deadline nang walang sapat na pondo at suporta. Ang pagpilit sa deadline habang wala pa sa 10% ang naibibigay na suporta ay nagpapatunay na ang programa ay hindi patas at hindi makatarungan. Hindi rin maipaliwanag ng ahensya kung bakit hindi ang mga gawang Pilipino ang tinutukan at binigyan ng pansin [02:40], na sana ay makakalikha pa ng mas maraming trabaho at makasuporta sa lokal na industriya.

Ang Pambansang Pagpapatiwakal ng Jeepney

Ngunit higit pa sa pera at depektibong unit, ang isyu ng kultura ang pinakamalalim na tinamaan.

“Sino kayo at sino nagsabing may kapangyarihan kayong burahin niyo ng ganu’n-ganoon na lamang?” huling tanong ni Escudero [04:56], na tumutukoy sa tradisyonal na jeepney na “parte na ito ng kultura at kasaysayan ng ating bansa” [04:47]. Ang jeepney ay hindi lamang isang sasakyan; ito ay simbolo ng pagiging malikhain, diskarte, at pagkakakilanlan ng Pilipino, na makikita maging sa mga souvenir at embahador ng bansa. Ang pagpapalit nito ng mga ‘kwadradong parang minibus na binebenta ng DOTr’ [02:54] ayon kay Escudero ay walang “kaamoy-amoy” [03:01], at nagbubura sa mahalagang yugto ng kasaysayan ng bansa. Ito ay isang uri ng “kultural na pagpapatiwakal” na pilit iginigiit ng burukrasya.

Nagkaisa ang Senado: Suspensyon ang Tanging Daan

Sa pagdinig na pinangunahan ni Senator Raffy Tulfo, na agad na nagpahayag ng kanyang pagsuporta sa suspensyon [06:49], nagkaisa ang mga senador—mula kay Chairman Tulfo, Senate President Escudero, at maging kina Senador Joseph Victor Ejercito at Francis Tolentino—na ang tanging tamang aksyon ay ang agarang suspensyon ng programa.

“Kaisa niyo ako, Mr. Chairman, at suportado ko ang posisyong ‘yan,” wika ni Escudero [06:23]. Inilahad ni Senador Ejercito ang tatlong pangunahing problema na kailangang ayusin: ang route rationalization, supply problem, at ang pinaka-importante, ang financing scheme [30:17]. Ang tatlong ito ang susi, aniya, upang maging matagumpay ang modernisasyon at maging affordable ito sa mga operator.

Sinabi naman ni Senador Francis Tolentino na: “Naniniwala po ako ngayon that this is a bureaucracy-initiated crisis seeking a bureaucratic solution” [32:01]. Dagdag pa niya, pinapangalawahan niya ang mosyon ni Escudero na suspindihin muna ang programa habang hinahanap ang angkop na pormula.

Sa huli, kinumpirma ni Chairman Raffy Tulfo ang kanyang intensyon: “I will file resolution to suspend the modernization program” [32:55]. Ang resolusyon na ito, na sinusuportahan ng sense of the Senate [05:17], ay inaasahang magbibigay ng pansamantalang ginhawa at magbubukas ng pinto sa isang mas holistic at inclusive na pag-aaral ng programa. Ang panawagan na i-suspend muna ang programa habang inaayos ang mga butas, tulad ng pag-hold sa mga hulugan ng kooperatiba sa bangko [09:44], ay nagpapakita ng mas makataong pagtingin sa krisis.

Ang desisyon na ito ng Senado ay hindi lamang isang teknikal na pagpapaliban. Ito ay isang matunog na pagpapakita ng empatiya at pakikinig sa pulso ng masang Pilipino. Ito ang naging tagumpay ng boses ng mga operator at drayber, at pag-asa na sa ilalim ng suspensyon, makakahanap ng mas makatao, makatarungan, at masinop na solusyon ang gobyerno para sa modernisasyon ng transportasyon—isang modernisasyon na magsisilbing tulong, at hindi magiging dahilan ng pagpapatiwakal.

Full video: