Ang Pagsuko sa Katotohanan: Binuksan ni Royina Garma ang Susi sa Sikreto ng ‘Davao Model’ na Nag-udyok sa Digmaan sa Droga

Niyanig ang bulwagan ng Kongreso, at maging ang buong bansa, sa sandaling tumayo sa harap ng Quadcom si dating Philippine Charity Sweepstakes Office (PCSO) General Manager at retiradong pulis na si Royina Garma. Ang pinakahuling serye ng mga pagdinig sa War on Drugs ng nakaraang administrasyon ay nagbunga ng isang paglalahad na hindi lamang nagpabaligtad sa dating salaysay ni Garma kundi naglantad ng isang detalyadong estruktura at mekanismo ng di-umano’y extrajudicial killings (EJKs) na direktang iniuugnay ang mga matataas na opisyal. Ang kanyang isinubmiteng affidavit ay hindi lamang isang simpleng testimonya; isa itong pagsuko sa katotohanang matagal nang ikinukubli ng takot.

Sa kanyang mga unang pagdalo noong Setyembre 2024, inamin ni Garma na sinagot niya ang mga tanong batay sa personal na kaalaman ngunit may “matinding pangamba,” [01:06] dahil alam niyang ang kanyang mga pahayag sa telebisyon ay naglalagay sa panganib ng kanyang buhay, ng kanyang pamilya, at ng mga malalapit sa kanya. Ang mga luha na hindi niya napigilan habang binabasa ang affidavit ay naging simbolo ng mabigat na pasanin at ang matinding pag-aalala na kanyang kinakaharap. Subalit, matapos ang masusing pagninilay-nilay na tumagal ng isang linggo, [17:22] isang mas matibay na paninindigan ang naghari: ang katotohanan ay palaging magpapalaya. [17:32] Ang kanyang desisyon ay hindi lamang para sa kanyang sarili kundi para sa pangarap na magkaroon ng isang mas mabuting bansa at isang matapat na PNP—isang mea culpa na humihingi ng pananagutan.

Ang Utos Mula sa Tiyak na Oras at Lugar

Ang pinakamatinding bahagi ng affidavit ay nagsimula sa isang pagbabalik-tanaw sa simula ng administrasyon. Noong Mayo 2016, dakong alas-5:00 ng umaga, [01:49] tumawag si noon ay Pangulo na si Rodrigo Roa Duterte kay Garma, na nag-utos na magtungo siya sa tirahan nito sa Doña Luisa, Davao City. Sa kanilang pulong, bilang dating hepe ng pulisya sa Davao na pamilyar kay Duterte, inutusan siya ng Pangulo na maghanap ng isang opisyal ng PNP o operatiba na miyembro ng kani-kanilang class (Elesiya Nisto) na may kakayahang ipatupad ang “War on Drugs sa pambansang antas, ginagaya ang Davao model.” [02:15]

Ang “Davao Model” na ito, ayon sa pahayag ni Garma, ay isang sistematikong estruktura na may kasamang “sistema ng pagbabayad at gantimpala.” [02:51] Detalyado at nakakakilabot ang mga antas ng insentibo:

Gantimpala kung ang suspek ay pinatay.

Pagpopondo sa mga planadong operasyon (Coplan).

Pag-refund ng mga gastusin sa operasyon.

Ang nakakabagabag na detalye—na ang gantimpala ay “tanging ibinibigay para sa mga pagpatay,” [10:32] habang ang pag-aresto ay mayroon lamang pondo at refund—ay nagbigay ng direktang linya sa pagitan ng mga patakaran ng War on Drugs at ng sistematikong pagpapalakas ng kultura ng impunity at homicide sa halip na pag-aresto at pagsuko. Ito ang insentibo na umano’y nagtulak sa libu-libong kamatayan.

Ang Kadena ng Komand at ang Papel ni Bong Go

Dahil sa kanyang kakulangan ng karanasan sa pambansang kapasidad, [03:47] inirekomenda ni Garma si Colonel Edilberto Leonardo, isang upper classman na noon ay namumuno sa Criminal Investigation Detection Group (CIDG) at miyembro rin ng kanilang class. Mabilis na naipasa ang kontak, at di nagtagal, ipinatawag si Leonardo sa Royal Mandaya Hotel sa loob ng halos tatlong araw kung saan inutusan siya ng Pangulo na bumuo ng isang Task Force—na tinukoy ni Leonardo bilang katulad ng Paok TF. [05:07]

Ang sumunod na hakbang ni Leonardo ang nagbigay-linaw sa sinasabing papel ng isa pang matataas na opisyal. Ayon kay Garma, ipinagbigay-alam ni Leonardo na naghanda siya ng isang proposal para sa Task Force at “iruruta ito kay Bong Go,” [05:29] na nagdedetalye ng operasyon na sasaklaw sa Luzon, Visayas, at Mindanao. Sa unang tatlong buwan ng pag-a-assign ni Leonardo sa CIDG Region 11 noong Hunyo 2016, si Garma pa mismo ang nag-facilitate ng lahat ng pulong sa pagitan nina Leonardo at Bong Go, [08:09] bago sila nagtatag ng direktang komunikasyon. Ang pagpasok ng pangalan ni Bong Go sa pormal na pagpapasa ng proposal at ang pagpapadali ng mga unang pulong ay nag-uugnay sa kanya sa operasyon ng task force mula pa sa simula.

Ang Task Force ng mga Datihang Operatiba

Upang isakatuparan ang ‘Davao Model,’ nag-re-call si Leonardo ng ilang “pinagkakatiwalaang tauhan” [08:33] para magsilbing operatives ng task force. Kapansin-pansin ang mga pangalan at background ng mga ito: Romel Bakat, Rodel Serbo, at Michael Palma—na lahat ay mga dating pulis na na-discharge sa serbisyo dahil sa isang operasyon na nauwi sa pagpatay ng isang indibidwal. [09:03] Kasama rin nila si Lester Bergano (isang pribadong mamamayan) at si Peter Parungo (isang dating detinido ng CIDG na na-clear sa kasong panggagahasa). [09:37]

Ang grupo nina Bakat, Serbo, Palma, at Parungo ay binigyan ng nakakakilabot na mandato: kolektahin at i-verify ang mga impormasyon tungkol sa mga pag-aresto o pagkamatay ng mga indibidwal na nasa listahan ng mga drug personalities. Ang mga ulat ay i-e-encode at iko-compile ni Bergano at iaakyat kay Leonardo. Dito papasok ang pinakamahalagang desisyon: Si Leonardo ang magdedesisyon kung anong antas ng pag-aresto o pagpatay ito at ang kaukulang gantimpala. Dahil nga ang gantimpala ay para lang sa pagpatay, ang sistema ay nagpapatibay ng kasiguraduhan na ang pagpaslang ay may katumbas na pabuya.

Ang mas nakakabahala, ang lahat ng pondo—mula sa Coplan at refund hanggang sa mga reward—ay dumaan sa mga bank account ni Peter Parungo sa Metro Bank at BDO. [11:35, 29:40] Ang paggamit ng bank account ng isang pribadong indibidwal, na dating may kaso, para iproseso ang mga pondo ng War on Drugs, kasama ang rewards para sa mga killing, ay nagpapahiwatig ng isang modus operandi na sadyang idinisenyo upang itago ang pinanggalingan at patutunguhan ng pondo.

Ang kapangyarihan ni Leonardo ay labis: Siya ay may “panghuling awtoridad” [12:27] na magdesisyon kung sino ang isasama sa listahan ng drug personalities, i-classify ang kanilang threat level, at may diskresyon din siyang alisin ang mga indibidwal sa listahan. Sa madaling salita, ang Task Force ay nagbigay ng kapangyarihan sa iisang tao na maging hukom, hurado, at executioner sa ilalim ng isang sistema na nagbibigay-insentibo sa kamatayan.

Ang Lalim ng Implikasyon at ang Koneksyon sa BuCor

Ang affidavit ni Garma ay nagbigay rin ng sulyap sa pinagmulan ng droga sa bansa, na sinasabing nag-ugat sa Bureau of Corrections (BuCor) kung saan marami umanong drug lords ang nakakulong. [11:04] Binanggit din ang koneksyon ni Peter Lim sa rehiyon ng Visayas. [11:24] Isiniwalat pa niya na noong 2016, habang nasa CIDG office siya, narinig niya si Superintendent Padila ng BuCor na nakikipag-usap kay Leonardo tungkol sa mga aktibidad ng droga sa Davao Penal Colony, kung saan nabanggit ang isang opisyal na nagngangalang Ginto na kalauna’y pinatay kasama ang iba pang miyembro ng BuCor. [13:07] Ang mga detalyeng ito ay nagpapatunay na ang War on Drugs ay hindi lamang naka-focus sa kalye kundi maging sa loob ng mga institusyon ng gobyerno.

Ang pagbabasag ni Royina Garma sa kanyang pananahimik ay isang gawaing nangangailangan ng labis na tapang. Mula sa pagiging bahagi ng sistema at malapit na kaalyado, naging isang whistleblower siya. Ang kanyang paglalahad ay nag-alis ng deniability ng nakaraang administrasyon, na matagal nang iginigiit na ang mga pagpatay ay pulos bunga ng lehitimong operasyon ng pulisya o vigilante killings. Sa kanyang affidavit, binibigyan niya ng pangalan, mukha, at mekanismo ang mga alegasyon ng EJK.

Ang mga isiniwalat ni Garma ay nagbigay ng kongkretong basehan sa mga pagdududa: isang estruktura ng task force, isang reward system na nag-uutos ng pagpatay, at ang pag-ugnay sa mga matataas na opisyal sa pagpopondo at pamamahala ng mga operasyong ito. Ang luha ni Garma ay hindi lamang luha ng pangamba, ito ay luha ng bigat ng katotohanan na sa wakas ay nabigkas na. Ito ang pagbabago na hinahanap ng bansa—isang opisyal na nakikipagsapalaran sa kanyang buhay para sa pananagutan. Ang kanyang salaysay ay isang hamon sa sistema ng hustisya na kumilos at tiyakin na walang sinuman, gaano man kataas ang posisyon, ang makatatakas sa mga ginawa sa ngalan ng kapangyarihan. Ito ang simula ng isang bagong yugto sa paghahanap ng katarungan para sa mga biktima ng War on Drugs.

Full video: