BANGGAAN SA HUKUMAN: Sinu-sino ang may Karapatan sa Impeachment ni VP Sara Duterte? Konstitusyonal na Krisis, Nagwakas sa Pagsusuot ng Robes ng Katwiran

Ang kapulungan ng Senado, na kadalasan ay nagsisilbing bulwagan ng seryoso at mapayapang deliberasyon, ay naging lunsaran ng isang nagbabagang konstitusyonal at parlamentaryong showdown. Ang sentro ng labanan: ang mosyon upang tuluyang ibasura ang impeachment complaint laban kay Bise Presidente Sara Duterte. Sa gitna ng matinding tensiyon, nagkainitan ang mga beteranong mambabatas, nagbanggaan ang paninindigan ni Senador Imee Marcos at Risa Hontiveros, at humantong sa isang matalim na debate ang magkasalungat na opinyon nina Senador Bato dela Rosa at Joel Villanueva.

Ang buong kaganapan ay nagsimula matapos ang isang talumpati ng pribilehiyo ni Senador Bato dela Rosa. Sa dulo ng kaniyang talumpati, bitbit ang bigat ng kaniyang paninindigan, pormal na iginiit ni Senador Dela Rosa ang isang mosyon. Ang kaniyang layunin ay makita ang agarang pag-dismiss ng verified impeachment complaint laban kay Bise Presidente Sara Duterte [00:44]. Ang batayan ng kaniyang mosyon ay nakasentro sa dalawang kritikal na punto: ang “constitutional infirmities” at ang mga tanong hinggil sa jurisdiction at authority ng kasalukuyang 20th Congress. Sa kaniyang pananaw, may mga kakulangan sa legal na pundasyon ng reklamo, at higit sa lahat, tinatanong niya ang karapatan ng kasalukuyang Kamara na ipagpatuloy ang inihaing impeachment ng nakaraang Kongreso, lalo pa’t nagkaroon ng pagbabago sa komposisyon ng mababang kapulungan. Ang mosyon ni Senador Bato ay isang direktang pagtatangka na tapusin ang usapin bago pa man ito makapasok sa pormal na yugto ng paglilitis.

Hindi pa man lubusang natutunaw ang bigat ng mosyon ni Senador Dela Rosa, agad itong hinarap ng isang procedural challenge na nagbigay daan sa isa sa pinakamainit na banggaan sa Senado. Si Senador Risa Hontiveros, ang Deputy Minority Leader, ay mabilis na tumayo upang igiit ang isang question of privilege [02:57]. Ang kaniyang mosyon ay hindi direktang patungkol sa nilalaman ng reklamo, kundi sa nauna at mas mataas na priority ng kapulungan. Ayon kay Senador Hontiveros, dapat munang isuspinde ang anumang interpellation o seconding speech sa talumpati ni Senador Bato [03:09]. Ang kaniyang dahilan: upang bigyang daan ang approved motion noong nakaraang araw—ang panunumpa ng mga miyembro ng Senado bilang mga Hukom ng Impeachment. Para kay Senador Hontiveros, ang usapin ng panunumpa ay isang question of privilege na “takes precedence over all motions” [03:09], at ito ang nararapat na unahin upang ang Senado ay maging handa na gampanan ang kaniyang konstitusyonal na tungkulin.

Dito na pumasok sa eksena si Senador Imee Marcos [03:53]. Sa isang punto ng kaayusan (point of order), mariing ipinaalala ni Senador Marcos na mayroon nang pending motion—ang mosyon ni Senador Bato—na kailangan nang resolbahin, at ang point of order ay nagpapatunay na ang isang nauna nang mosyon na acknowledged ay kailangan ng isang boto [04:13]. Ang pagtayo ni Senador Marcos ay nagpalala sa tensiyon, na nagpapakita ng magkaibang pananaw sa kung paano dapat unahin ang mga usapin. Ang kaniyang punto ay humihingi ng agarang aksyon sa unang mosyon, samantalang ang kay Senador Hontiveros ay naghahanap ng tamang pormal na kapasidad ng Senado bago pa man ito umaksyon.

Ngunit ang parliamentaryong pagtatalo ay nauwi sa mas malalim na usapin ng constitutional authority nang magsalita si Senador Joel Villanueva [05:03]. Sa kaniyang matinding pagtutol (respectfully object to that motion), iginiit niya na ang Senado, sa kasalukuyan nitong kapasidad bilang isang legislative body, ay “does not possess the constitutional authority to unilaterally dismiss an impeachment complaint” [06:32]. Binanggit ni Senador Villanueva ang Saligang Batas (Article 11, Section 3, Number 6) kung saan tahasang nakasaad na ang papel ng Senado ay limitado lamang sa trying and deciding all cases of impeachment matapos itong ipasa ng House of Representatives [06:13].

Para kay Senador Villanueva, may malinaw na clear division of roles na inilatag ang mga bumalangkas ng Konstitusyon: ang Kamara ang nag-iimbestiga at nagpaparating ng articles of impeachment, samantalang ang Senado naman ang hahatol [09:29]. Idiniin niya na ang Senado ay hindi dapat umarte bilang “gatekeeper of the complaint’s sufficiency” [09:18]. Ang kaniyang pangunahing punto ay timing: maaari lamang pag-usapan ang pag-dismiss ng reklamo kung ang Senado ay naka-konvene na bilang isang Hukuman ng Impeachment [07:33]. Ang kaniyang tinuran ay nagbigay ng bigat sa mga legal na pagdududa, binibigyang-diin ang pangangailangan ng political neutrality na makakamit lamang sa pormal na pag-upo bilang hukuman.

Hindi naman nagpahuli si Senador Dela Rosa at Senador Alan Peter Cayetano na sumuporta sa legal na basehan ng mosyon. Matapang na kinuwestiyon ni Senador Bato ang paninindigan ni Senador Villanueva sa pamamagitan ng pagbanggit sa concurring opinion ni dating Chief Justice Renato Puno sa kaso ng Francisco vs. House of Representatives [12:36]. Ayon kay Senador Bato, nilinaw ni Puno na mayroong “a number of things can be done before the Senate is convened as an impeachment court” [12:43]. Kasama rito ang pagpapasya kung ang reklamo ay may legal na basehan o kung ang one-year ban ay nalabag [12:54].

Upang lalong patibayin ang kaniyang posisyon, binanggit din ni Senador Bato ang historikal na precedent ng pag-dismiss sa impeachment complaint laban kay Ombudsman Merceditas Gutierrez. Ayon sa kaniya, ang kaso ni Gutierrez ay dinismiss ng Senado nang hindi nagko-convene bilang Hukuman ng Impeachment [18:10]. Para kay Senador Bato, malinaw ang kaso: ang Senado ay hindi prohibited sa pag-aksyon sa mga usaping ito, kahit pa hindi pa pormal na nabuo ang Impeachment Court [18:24]. Ang paghaharap ng mga legal na opinyon at kasaysayan ay nagpatingkad sa pagiging kumplikado ng usapin, na nagpapatunay na hindi ito isang simpleng kaso lamang ng paglabag sa alituntunin.

Sa gitna ng magkasalungat na legal at parliamentaryong opinyon, ang Pangulo ng Senado ang siyang nagbigay ng panghuling hatol [19:44]. Sa kaniyang ruling, kinilala niya ang bigat ng posisyon ni Senador Villanueva [20:12], na ang pag-aksyon sa mosyon ni Senador Bato ay nararapat gawin habang ang Senado ay kumikilos bilang isang Impeachment Court [20:21]. Gayunpaman, kinilala rin niya ang posisyon ni Senador Bato at ang mga legal na basehan nito.

Ang Pangulo ng Senado ay nagdesisyon na ang una at pinakamahalagang hakbang ay ang pormal na pagko-convene ng Hukuman ng Impeachment. Inihayag niya na ang mga senador ay kailangang manumpa bilang mga hukom [20:37], at ang taking of the oath ang magiging kauna-unahang aytem sa agenda [20:49]. Matapos nito, bilang isang Impeachment Court, doon pa lamang nila didinggin ang mga seconding speech (mula kay Senador Go at Senador Padilla) at pagkatapos ay pagbobotohan ang mosyon ni Senador Bato [21:02].

Ang hatol na ito ay naging daan para sa isang kompromiso, lalo na nang magbigay ng suhestiyon si Senador Alan Peter Cayetano [22:34]. Upang hindi magkaroon ng pag-uulit ng mga argumento, iminungkahi ni Senador Cayetano na mas mainam na mag-oath na muna [24:22], at ang lahat ng argumento—mula sa pagtatanggol sa mosyon hanggang sa pagtutol—ay gawin na sa loob ng Impeachment Court. Maaari namang i-mosyon ang mga argumento na ito na ma-reflect din sa records ng legislative session [24:46]. Ang suhestiyon na ito ay tinanggap, na nagpapakita ng paghahanap ng best of both worlds sa gitna ng matinding pulitikal na tensiyon.

Sa huli, ipinahayag ng Pangulo ng Senado ang pagsuspinde ng sesyon hanggang 6:15 p.m. [25:39], upang bigyan ng oras ang mga miyembro na “don their impeachment robes” [25:51]. Ang pag-uutos na ito ay higit pa sa simpleng protocol; ito ay isang matinding simbolismo. Ang pagbibihis ng robes of judgment ay nagpapahiwatig ng pagbabago ng kanilang kapasidad mula sa pagiging pulitiko at mambabatas tungo sa pagiging neutral at walang kinikilingang hukom. Ang dramatikong pagtatapos na ito ay nagbigay linaw sa susunod na hakbang, ngunit iniwan ang pangunahing usapin—ang pag-dismiss sa impeachment—na nakalutang pa rin, naghihintay ng pormal na pag-upo ng Hukuman. Ang banggaan ay hindi natapos; ito ay tila ipagpapaliban lamang, habang ang buong bansa ay nakatutok, naghihintay kung paano hahatulan ng Senado ang mataas na kaso ng impeachment sa gitna ng matitinding konstitusyonal na hinarap.

Ang kasaysayang ito ay magsisilbing isang mahalagang precedent sa mga susunod na impeachment proceedings sa bansa. Ipinakita nito na ang batas at parliamentaryong alituntunin ay mayroong napakalaking papel sa paghubog ng mga political outcomes. Higit sa lahat, ipinakita nito ang lalim ng debate sa loob ng Senado, kung saan ang bawat mosyon at bawat aksyon ay tinitingnan sa ilalim ng matinding sikat ng araw ng Konstitusyon at kasaysayan. Ang sumunod na sesyon, kung saan nakasuot na ng robes of judgment ang mga senador, ay inaasahang maging mas matindi at mas emosyonal, lalo na’t didinggin na ang mosyon ni Senador Bato—isang mosyon na may kapangyarihang tuluyang magtapos sa proseso ng impeachment laban sa pangalawang pinakamataas na pinuno ng bansa. Ang buong bansa ay naghihintay at nakatutok, dahil ang hatol ng mga hukom na ito ay magpapatibay o magpapabago sa kasaysayan ng hustisya at pulitika sa Pilipinas. Ang panawagan para sa “political neutrality” ay hindi pa tapos; ito ay magsisimula pa lamang sa sandaling isuot na nila ang kanilang mga robe of justice, na tinitiyak na ang desisyon ay hindi mababatay sa pulitika kundi sa legalidad at konstitusyonal na proseso. Ang pag-aaral at pagtalakay sa detalye ng kanilang panunumpa at ang susunod na hakbang ay kailangang tutukan ng publiko. Ang kasong ito ay hindi lamang isang legal na isyu; ito ay isang pagsubok sa katatagan ng ating demokratikong institusyon, lalo na’t ang proseso ay nagpapatunay na ang bawat hakbang ay may malalim na batayan at pinag-aaralang mabuti. Ang pagpapakita ng Senado ng kanilang kahandaang gampanan ang kanilang tungkulin bilang Impeachment Court ay isang patunay na handa silang harapin ang bigat ng kanilang responsibilidad sa ilalim ng Saligang Batas. Sa huli, ang pag-uutos na magsuot ng robes ay isang tagumpay para sa due process at pormalidad sa gitna ng matinding pulitikal na kaguluhan.

Full video: