Ang Kalbaryo ni Jimmy Guban at ang Hiwaga ng Magnetic Lifters: Isang Pagbabalik-Tanaw sa Sugat ng Korapsyon sa Bureau of Customs

Sa bulwagan ng isang pagdinig sa Kongreso, kung saan ang salita ay mas matalim pa sa anumang sandata, muling nagbukas ang mga sugat ng matinding korapsyon na tila nag-ugat na sa puso ng Bureau of Customs (BOC). Hindi ito simpleng pag-amin ng pagkakamali; ito ay paglalantad sa isang sistemang bulok na hanggang ngayon ay humahadlang sa tunay na pagbabago. Ngunit sa gitna ng mga pagtatanong tungkol sa tara at digitalization, pumailanlang ang isang kuwento ng trahedya at kabalintunaan—ang kuwento ni Jimmy Guban, ang opisyal na naging bayani sa paghuli ng bilyong halaga ng droga, ngunit naging nag-iisa namang biktima ng hustisya.

Ang Pag-amin sa Tara System: Wala Nang Puwedeng Kumaliwa

Ilang taon na ang nakalipas mula nang unang inilantad ang “Tara System”—ang talamak na sistema ng “grease money” o lagay na nagpapabilis sa pagpapalabas ng kargamento, legal man o ilegal. Subalit sa mga nakalipas na pagdinig, mariing itinatanggi ito ng mga kasalukuyang opisyal. Ngayon, sa ilalim ng matitinding pagtatanong ng mga kongresista, wala nang puwedeng kumaliwa.

Dalawang dating Customs Commissioner—sina Commissioner Nicanor Faeldon at Commissioner Isidro Lapeña—ang umamin sa harap ng komite. “May tara system,” kumpirmasyon ni Faeldon. Parehong tinukoy ni Lapeña ang tara bilang isang “facilitation fee,” na nag-uugat sa sobrang bagal ng proseso. Ang sinumang importer na magpapatagal sa kaniyang kargamento ay parurusahan ng mataas na demurrage (tinatayang P10,000 kada araw), na nagtutulak sa kanila na magbayad ng tara upang mapabilis ang transaksiyon. Ito ang mapait na katotohanan: ang korapsyon ay naging isang negosyo na pinagagana ng sarili nitong burukrasya.

Ipinunto ng mga mambabatas, tulad ni Congressman Paduano, ang nakakagalit na katotohanan: ang mga dating lider na ito, na mas matagal sa serbisyo kaysa sa kanila, ay batid ang operasyon ng sistema. Kung ang mga pinuno mismo ay umaamin na, bakit ang kasalukuyang hanay ng BOC ay patuloy na nagbubulag-bulagan? Ang pagkakaiba-iba sa pahayag ay nagpapatunay na ang tara ay hindi lamang usap-usapan, kundi isang masalimuot na kultura na tila hindi kayang buwagin.

P400 Milyong Modernisasyon: Isang Proyektong Sinabotahe

Ang solusyon sa korapsyon ay matagal nang nakalatag sa mesa: ang digitalization at automation. Sa isang mundong pinatatakbo ng teknolohiya, ang pag-alis sa “human intervention” ay ang pinakamabigat na panlaban sa lagayan. Inamin ni Commissioner Faeldon na naglaan ng P400 Milyon ang gobyerno para sa computerization ng BOC—isang proyekto na sinimulan pa sa ilalim ng nakaraang administrasyon. Ngunit ang proyektong ito, na dapat sanang nagtapos sa tara system, ay nanatiling nakatengga, nabulok sa gitna ng legal na labanan.

Ayon kay Faeldon, ang proyekto ay naging “subject of court litigation,” kaya hindi naipatupad sa kaniyang panunungkulan. Ito ay nagpapakita ng isang malaking katanungan: Sino ang may interes na patigilin ang pagbabago? Ang sagot, na matapang na binigkas ng mga kongresista, ay nagpapahiwatig ng mga taong nasa loob mismo ng BOC na ayaw wakasan ang korapsyon. Ang kawalan ng modernisasyon ay nagbigay-daan para patuloy na umikot ang red tape at ang talamak na lagayan.

Kasalukuyan, ayon sa kinatawan ng BOC Legal, ang digitalization ay umaabot na sa 90% sa mga functions nito, ngunit may kaso pa ring humahadlang sa tuluyang pagpapabuti ng sistema—ang kasong isinampa ng isang kumpanyang hindi nanalo sa bidding. Ang ganitong pagkaantala ay isang malaking trahedya. Ipinunto ni Commissioner Lapeña na ang cost ng automation ay mababawi lamang sa loob ng isang taon sa dagdag na koleksiyon, na nagpapakita na ang pagpigil sa pagbabago ay sadyang sadyang nagpapahina sa kaban ng bayan. Kung ang digitalisasyon ay ang susi sa pagsugpo ng korapsyon, sino ang nagpipigil sa atin na gamitin ito?

Ang Paradox ni Jimmy Guban: Mula Bayani Tungong Bilanggo

Ang pinaka-emosyonal at nakakagimbal na bahagi ng pagdinig ay ang isyu ng accountability sa likod ng malalaking huli. At ang sentro nito ay si Jimmy Guban.

Si Guban, na dating BOC/PDEA asset, ay naging instrumento sa pagdiskubre ng bilyong halaga ng ilegal na droga na nakatago sa loob ng mga magnetic lifters sa Manila International Container Port (MICP). Ang pagdiskubreng ito ay naganap sa loob mismo ng customs area. Ang kargamento ay hindi nakalabas. Ang nanghuli ay si Guban, kasama sina Colonel Aserto at Colonel Fahardo.

“Bakit ako lang ang nakakulong? Ako pa ang nakahuli. Hindi naman nakalabas sa customs ang ilegal [na droga],” ang tanong ni Guban, na sumasalamin sa kalituhan at kawalan ng katarungan. Sa higit na 40 personalidad na sinampahan ng kaso (kabilang ang mga Chinese at Vietnamese, na ngayon ay nawawala), si Jimmy Guban ang tanging BOC personnel na nananatiling nakakulong dahil sa insidente sa MICP.

Ang mga mambabatas ay nagtanong nang paulit-ulit: Paano nakapasok ang droga sa loob ng customs area nang walang pagkukulang ang ibang tauhan? Bakit tanging ang taong nanghuli ang nasa bilangguan? Ang sitwasyong ito ay nagpapakita ng isang nakakabahalang senaryo: ang sistema ng hustisya ay ginagamit upang parusahan ang mga nagbubunyag ng katotohanan at protektahan ang mga kasabwat.

Ang dating DG ng PDEA na si General Aquino, na nag-imbestiga sa kaso, ay kinumpirma ang mga sagot ni Guban, ngunit hindi lubusang maipaliwanag kung bakit si Guban lang ang BOC personnel na nakulong. Ang kapalaran ni Guban ay naging simbolo ng institutional betrayal—isang opisyal na tumupad sa tungkulin, ngunit pinagtaksilan ng sarili niyang institusyon at ng mga puwersa sa likod ng malawakang korapsyon. Ang ganitong kalbaryo ay nagpapaalala sa lahat: sa Pilipinas, ang pagiging bayani ay minsan mas mapanganib pa kaysa sa pagiging kriminal.

Ang Krisis sa Accountability: Loopholes at ang Balik-Black Market

Bukod sa kaso ni Guban, tinalakay din ang isyu ng accountability sa mga tauhan ng BOC na nagpapalusot ng kargamento. Ipinunto na ang mga kargamento ay dumadaan sa Customs personnel bago pumasok sa container yard, ngunit bakit wala pa ring naipapakulong na opisyal mula sa Manila International Container Port (MICP) maliban kay Guban?

Isang malaking loophole din ang natukoy sa proseso ng pagkuha at pagtatapon ng mga seized goods. Sa ilalim ng Customs Modernization and Tariff Act (CMTA), may 15 araw na panahon ang may-ari ng kargamento upang magpakita ng ebidensiya ng pagbabayad ng buwis bago tuluyang ma-seize. Ang mga kongresista ay nagtataka, bakit 15 araw? “Napakahaba naman noon. Room for negotiation kasi ‘yan,” mariing tanong ng mambabatas. Ang mahabang palugit na ito ay nagbibigay ng sapat na oras upang makipag-areglo, magmaniobra, o tuluyang mawala ang ebidensya.

Ang isa pang matinding isyu ay ang tadhana ng mga confiscated goods. Paano masisiguro ng taumbayan na ang mga ilegal na kalakal na nakuha sa mga raid ay hindi bumabalik sa black market? Inilahad ng mga dating opisyal na ang desisyon sa pagtatapon ay hindi na nasa kamay ng Commissioner, kundi umaakyat na sa Secretary of Finance level. Ngunit ang tanong ay nananatili: 100% ba talagang sinisira ang lahat ng contraband?

Isang kongresista ang nagmungkahi ng isang masusing audit sa lahat ng Letter of Authority (LOA) at Warrant of Seizure and Detention (WSD) na inisyu ng iba’t ibang BOC administration. Ang layunin: upang makita kung ilang matagumpay na raid ang nagresulta sa pagkakakulong ng BOC personnel. Kung marami tayong nahuhuli, ngunit walang napaparusahan na empleyado ng BOC, nangangahulugan lamang na ang sistema ay patuloy na nagtatakip sa sarili nitong kasamaan.

Ang Hamon ng Kinabukasan

Ang pagdinig na ito ay hindi lamang pagbubunyag ng tara system; ito ay isang panawagan para sa mas matibay na political will. Ang digitalization ay hindi dapat maging biktima ng legal na pananakot o ng mga taong may sariling interes. Kailangang ipatupad ito, gaano man kahirap, dahil ito ang tanging paraan upang matanggal ang “human factor” sa equation ng korapsyon.

Higit sa lahat, kailangang matukoy kung sino ang nagtaksil kay Jimmy Guban. Ang kaniyang kuwento ay isang testamento sa matinding hirap at panganib ng isang opisyal na sumusunod sa batas sa isang sistemang nag-uutos ng kasalungatan. Ang hustisya para kay Guban ay hustisya para sa taumbayan. Kung ang BOC ay hindi kayang panagutin ang mga nagpapalusot at sa halip ay parurusahan ang mga nanghuhuli, ang bilyong halaga ng droga ay patuloy na makakapasok, at ang tara system ay mananatiling buhay, naghihintay lang ng susunod na biktima. Ang laban sa korapsyon ay isang laban na hindi pa tapos, at ito ay nangangailangan ng pananagutan mula sa pinakamataas hanggang sa pinakamababang posisyon. Ito na ang panahon upang linisin ang BOC, hindi lamang sa pangalan, kundi sa mismong kaibuturan ng sistema.

Full video: