ANG KUMPLRTNG GABAY NI DOC LIZA ONG: Paano Harapin at Labanan ang 19 na Epekto ng Chemotherapy nang May Lakas at Kaalaman

Sa pagharap sa kanser, ang chemotherapy ay madalas na itinuturing na isa sa pinakamabisang sandata, ngunit kasabay nito ay ang matinding pagsubok sa pisikal at emosyonal na kalagayan ng pasyente. Maraming Pilipino ang natatakot dito dahil sa mga side effect na naririnig at nababasa, na minsan ay tila mas mabigat pa kaysa sa mismong sakit.

Ngunit may pag-asa at may paraan upang harapin ito nang may kaalaman at kahandaan. Sa isang prangka at nagpapalakas na talakayan, isiniwalat ni Dr. Liza Ong, isa sa pinakapinagkakatiwalaang doktor sa bansa, ang komprehensibong gabay kung paano harapin at pamahalaan ang hanggang 19 na epekto ng chemotherapy. Ang kaniyang mensahe ay simple ngunit makapangyarihan: Huwag matakot. Kailangan natin ito, at kakayanin natin ito.

Hindi lingid sa kaalaman ng marami na ang chemo ay gumagana sa pamamagitan ng pagpuksa sa mga fast-growing cells ng kanser. Gayunpaman, nadadamay rin nito ang mga normal na selula na mabilis din tumubo, tulad ng mga selula sa ating buhok, balat, digestive system (mula bibig hanggang puwit), at ang mga blood cells na ginagawa sa ating bone marrow [01:03]. Kaya’t ang kaalaman sa kung ano ang aasahan ang pinakamabisang panlaban.

Narito ang 19 na life-saving na payo ni Doc Liza Ong para sa mga pasyente ng kanser at sa kanilang mga caregiver, na idinetalye upang maging gabay sa bawat araw ng paglalakbay na ito:

I. Ang Hamon sa Katawan at Enerhiya

1. Pamahalaan ang Antas ng Enerhiya (Energy Level) Ang pasyente mismo ang makakaalam kung hanggang saan ang kanilang kaya [03:08]. Sa bahay man o sa trabaho, tantsahin ang sariling lakas. Ang ilang pasyente ay nakakapagtrabaho pa rin sa opisina sa kabila ng chemo. Huwag pilitin ang sarili; ang pahinga ay parte ng lunas.

2. Ang Pagkalagas ng Buhok Ang buhok ay karaniwang nagsisimulang malagas tatlong (3) linggo matapos magsimula ang chemo [03:34]. Ito ay normal at pansamantala. Ang nakatutuwa, tutubo itong muli mga tatlong (3) buwan matapos ihinto ang gamutan. Maaaring mag-iba ang uri ng buhok na tumubo—mas kukulot o mas kakapal—ngunit babalik ito. Habang naghihintay, maghanda ng wig, sumbrero, scarf, o turban [04:01]. Kailangan itong pantakip laban sa ginaw at sunburn sa anit.

3. Pangangalaga sa Balat at Kuko Asahan ang napaká-dry na balat, na kung minsan ay nagdudulot pa ng eczema [04:28]. Ang solusyon ay patuloy na maglagay ng lotion—ang mga mild at walang amoy tulad ng baby lotion ay inirerekomenda [04:46]. Magsuot ng guwantes at jacket kung giniginaw [05:03]. Mapapansin ding mangingitim ang mga kuko (nail beds), ngunit huwag mabahala, dahil ito ay mawawala pagkatapos ng gamutan [05:11]. Maglagay din ng sunblock [04:28].

4. Pagduduwal at Pagsusuka (Nausea/Vomiting) Iwasan ang grabeng pagsusuka sa pamamagitan ng small frequent feedings [05:28]. Kumain ng konti-konti ngunit dalasan.

5. Walang Ganang Kumain at Pagbabago ng Panlasa Maraming pasyente ang nawawalan ng gana dahil nagiging lasang bakal ang pagkain, lalo na kung ang ginamit ay Platinum-based chemotherapy [05:43]. Ang iba naman ay nagiging sensitive sa alat o tamis. Sa ganitong kaso, patuloy pa rin ang small frequent feedings [06:29]. Mas kakainin ng pasyente ang mga pagkain na mataas sa protina tulad ng manok, karne ng baka (beef), at baboy (pork) [07:00]. Makatutulong din ang mga inuming mataas sa protina tulad ng Ensure o Birch Tree Advance [07:06]. Ang mga malalambot na pagkain tulad ng sopas at scrambled eggs ay mataas din sa protina at madaling lunukin [07:22].

II. Ang Mga Komplikasyon sa Sistema at Dugo

6. Sugat sa Bibig at Singaw (Mouth Sores) Ang madalas na pagkakaroon ng puti-puting singaw ay posibleng senyales ng fungal infection [07:44]. Kailangang komunsulta agad sa doktor para sa gamot tulad ng Nystatin (na maaaring imumog) o Fluconazole [07:51].

7. Chemo Brain Ito ang pansamantalang pagiging makakalimutin, pagkawala ng short-term memory, at paghina ng judgment [07:58]. Huwag matakot; babalik ito pagkaraan ng ilang araw. Mahalaga ang tulong ng pamilya o relatives na tutulong sa pag-iisip at pagdedesisyon [08:14].

8. Anemia o Kakulangan sa Dugo Bumababa ang red blood cell at hemoglobin [08:31]. Ang mga sintomas ay pagkapagod (pagkahapo), pagkahilo, at palpitation [08:42]. Nakatutulong dito ang pag-inhale at exhale (malalim na paghinga) upang makabawi ng oxygen [08:55].

9. Pagdurugo (Bleeding) at Pasa (Bruising) Apektado ang platelets, na tinatawag na thrombocytopenia (mababang platelets) [09:00]. Madaling magkaroon ng pasa o magdugo. Ang solusyon ay weekly blood test (CBC) at mga gamot na magpapataas ng platelets [09:20]. Gumamit ng malalambot na toothbrush at iwasan muna ang dental floss [09:32]. Magsuot ng rubber shoes at guwantes upang maiwasan ang sugat sa kamay at paa [09:36]. Bantayan ang pagdugo sa ilong, ihi, o pag-ubo, at bumalik agad sa doktor kung mamutla [09:40].

10. Constipation (Pagtitibi) Para maiwasan ang paninigas ng dumi, uminom ng prune juice (kalahating baso kada gabi) [10:01]. Kumain ng maraming gulay at prutas, at tanungin ang doktor tungkol sa Lactulose [10:06].

11. Diarrhea (Pagtatae) Ang hydration ay mahalaga. Uminom ng tubig at mga electrolyte drink tulad ng Pocari [10:24] upang mapalitan ang nawawalang sodium, chloride, at potassium [10:35].

III. Ang Kritikal na Hamon sa Imyunidad at Komplikasyon

12. Mababang Imyunidad at Sepsis Dahil bumababa ang white blood cell (WBC), bumababa ang immunity, na nagiging sanhi ng neutropenic sepsis [11:09]. Ito ay kritikal at mapanganib. Ang mga sintomas ay sobrang sama ng pakiramdam, hindi makabangon, at mataas na lagnat [11:19]. Napakahalaga ang pagkuha ng vital signs (tibok ng puso, blood pressure, lagnat) [11:32]. Dalhin agad sa emergency room kung:

Mataas ang lagnat, mababa ang blood pressure, at mabilis ang tibok ng puso [11:41].
May senyales ng impeksyon sa cheer line o port (sobrang pula o may nana) [12:26].
Hindi na umiihi, hirap huminga, may mottled na balat [12:46].
Nagde-deliryo o nagsasabing mamamatay na siya [12:54].

Kailangan na agad nito ng antibiotics [12:09].

13. Apektado ang Pandinig Ang mga pasyente ay maaaring makaranas ng pansamantalang panghihina ng pandinig o pag-ugong (tinnitus) [13:08].

14. Proteksyon sa Puso, Baga, Atay, at Bato Ang chemotherapy ay maaaring makaapekto sa heart, lungs, liver, at kidneys [13:25]. Huwag itong ikatakot, ngunit kailangang regular na icheck (weekly blood test) [13:30]. May mga gamot na nagpo-protekta sa mga organong ito [13:34].

15. Peripheral Neuropathy Problema ito sa nerves na nagdudulot ng tusok-tusok, pamamanhid sa kamay at paa [13:54]. Ito ay pansamantala at babalik sa normal pagkaraan ng ilang buwan matapos ihinto ang gamutan [14:00].

16. Pamamahala sa Kirol (Pain Management) Humingi sa doktor ng pain relievers [14:12]. Hindi dapat maramdaman ang matinding sakit. Tandaan, ang pain relievers ay maaaring magdulot ng constipation, kaya’t kumain ng mas maraming prutas at gulay [14:27]. Nakatutulong din ang music at meditation [14:36].

IV. Ang Katapangan at ang Tungkulin ng Pamilya

17. Maging Matapang (Be Strong) Ang laban sa kanser ay isang journey o paglalakbay [14:47]. Kailangang maging brave at malakas ang loob. Paulit-ulit na isipin: “Kaya ko. I can. I will.” [14:55]. Magdasal at magkaroon ng isang GOAL sa buhay [15:05]. Maaaring ito ay ang pag-aabot sa pagtatapos ng anak sa Marso, o ang event na nais makita upang magkaroon ng dahilan para lumaban [15:13].

18. Ang Tungkulin ng Pamilya at Caregivers Para sa mga nag-aalaga, humingi ng lakas sa Diyos at tanggapin ang Kanyang kalooban [15:57]. Higit sa lahat, huwag kayong mahihiyang humingi ng pera at tulong sa mga kakilala [16:07]. Kung pwedeng hingi na lang, huwag nang gawing utang [16:15]. Nakatutulong ito upang mabawasan ang bigat ng problema.

19. Pagsubaybay sa Electrolytes Para sa mga gumagamit ng Platinum-based chemotherapy, mahalaga ang weekly blood test upang subaybayan ang antas ng magnesium, potassium, calcium, phosphate, at sodium [16:25]. Ang mga mineral na ito ay bumababa at kailangang agad mabigyan ng gamot kung kinakailangan [16:34].

Ang Mensahe ng Pag-asa at Pagpapatuloy

Ang mga side effect na ito ay totoo, ngunit maaari itong malampasan [16:43]. Ang pinakamahalaga ay ang pagpapatuloy ng gamutan at huwag matatakot. Ituloy ang chemotherapy [16:53]. Magtiwala sa inyong doktor at huwag ipagpapaliban ang checkup, kahit pa sa tingin ninyo ay wala kayong pera [17:09].

Ang timing ng chemotherapy ay napakahalaga [17:17]. Ang tuloy-tuloy na gamutan ang titiyak na tuluyan nang mapupuksa ang mga cancer cells. Kapag itinigil ito nang matagal, maaari itong tumubo at bumalik [17:26].

Full video: