Ang Galit sa Kaban ng Bayan: Kontrobersyal na ₱10M na Libro at ang Alitan sa Budget Hearing

Sa isang pambihirang eksena sa bulwagan ng Senado, muling umalpas ang tensyon sa pagdinig ng panukalang pondo ng Office of the Vice President (OVP), na pinamumunuan ni Bise Presidente Sara Duterte. Sa gitna ng maingat na pagtatanong hinggil sa paggastos ng buwis ng bayan, hindi lamang usapin ng piskal ang umikot, kundi pati na rin ang matinding alitan at personal na panunumbat na naglagablab sa pagitan ni Senador Risa Hontiveros at ng Bise Presidente mismo.

Ang ugat ng kontrobersya ay dalawang glaring na isyu sa budget request ng OVP: una, ang paghingi ng pondo para sa mga programang mukhang dinu-duplika lamang ang serbisyo ng iba’t ibang line agencies; at ikalawa, ang napakakontrobersyal na ₱10 milyong alokasyon na nakatali sa pamumudmod ng isang libong kopya ng aklat na pinamagatang ‘Isang Kaibigan’, na personal na isinulat ni VP Sara.

Para kay Senador Hontiveros, ang kanyang pagtatanong ay isang “very fair” at nararapat na institutional duty, lalo na’t pinag-uusapan ang mahigpit na “fiscal space” ng bansa. Ngunit ang naging tugon ni VP Duterte ay ikinagulat hindi lamang ng senador, kundi pati na ng buong publiko.

Ang Kontrobersyal na ‘Isang Kaibigan’: Pera ng Bayan vs. Personal na Aklat

Sa panukalang ₱100 milyong programa ng OVP na may kinalaman sa pamamahagi ng isang milyong bag at tree planting sa mga hard-to-reach communities, nakita ni Senador Hontiveros ang isang partikular na item na nagkakahalaga ng ₱10 milyon—para sa pamumudmod ng kopya ng ‘Isang Kaibigan’. Ang libro, na nagtatampok sa mukha ni VP Sara Duterte sa likod at nagpapakilalang siya ay isang “kaibigan” bukod pa sa pagiging Bise Presidente, ay itinuturing ni Hontiveros na isang malinaw na “improper” na paggamit ng pondo ng gobyerno [03:29].

Ang isyu ay nasa prinsipyo: Kung ang isang aklat ay personal na isinulat ng isang opisyal, hindi nararapat gamitin ang buwis ng mamamayan para ipamudmod ito sa publiko [03:36]. Sa pananaw ni Hontiveros, ang ₱10 milyon ay hindi “barya” kundi malaking halaga na galing sa pawis ng taumbayan at dapat lamang na usisain ng Kongreso [12:46].

Higit pa rito, nabanggit pa ni VP Sara sa pagdinig na ang mga batang tatanggap ng libro ay may mga magulang na “boboto” [07:47]. Ang pahayag na ito ay lalong nagpatingkad sa duda na ang proyekto ay hindi lamang simpleng pagbabasa, kundi isang maagang kampanya o political gimmick na naglalayong magpakilala sa sarili sa mga botante, lalo na’t ang taong ito ay bisperas ng isang mahalagang proseso ng halalan [18:55].

“Bakit inuna ang isang personally authored na libro?” tanong ni Hontiveros, idinidiin na ang Kagawaran ng Edukasyon (DepEd), na dating pinamunuan ni VP Sara, ay may umiiral na problema sa underspending sa textbooks [12:21]. Ang ironiya ng sitwasyon ay lalong nagpapahirap sa pagdepensa sa budget item na ito. Sa halip na bigyang-solusyon ang krisis sa mga batayang aklat na kailangan ng mga estudyante, uunahin pa ang isang aklat na may personal na tatak ng isang opisyal. Dahil dito, nagpahayag ng matibay na intensiyon si Senador Hontiveros na magpropose ng amendment sa tamang panahon, sa plenaryo, upang harangin ang alokasyong ito [06:47].

Ang Panunumbat na Ikinagulat: Isang Inappropriate na Pagtugon

Ang pagdinig ay humantong sa isang hindi inaasahang personal na pag-atake. Ayon kay Hontiveros, ang naging “behavior o actuation” ng Bise Presidente ay “very inappropriate” [00:21]. Habang nagtatanong si Hontiveros tungkol sa ₱10 milyong libro at duplicating programs, biglang isinumbat ni VP Sara ang isang lumang kwento tungkol sa isang diumano’y paghingi ng tulong ni Hontiveros noong campaign period ng 2016 [03:49].

Ang tugon na ito ay nagdulot ng “pagkagilta” sa Senador. “Ano naman ang kinalaman ng kwento niyang iyan… sa tinanong kong budget questions?” pagtataka ni Hontiveros [04:03]. Aniya, walang kinalaman ang opening ceremony ng kanilang partido o ang courtesy call niya sa Davao noon sa usapin ng pondo ng OVP.

Idiniin ni Hontiveros na ang tanging naaalala niya noong 2016 ay ang pagpapasalamat kay VP Sara para sa suporta ng Davao City government sa dalawang adbokasiya ng Akbayan—laban sa aerial spraying at GMO [05:03]. Taliwas sa alegasyon ng Bise Presidente, sinabi pa ni Hontiveros na, “Anyway, sinabi ni ni VP Sara, hindi naman niya ako tinulungan.” Kaya’t lalong naging katanungan: Kung hindi naman talaga tumulong, bakit isinusumbat pa?

Ang insidente ay nagtaas ng tanong tungkol sa “institutional courtesy” [09:49]. Paliwanag ni Hontiveros, ang mga mambabatas sa Senado ay nagsisikap na magbigay ng tamang decorum sa mga counterpart nila sa ehekutibo. Sa kabilang banda, inaasahan din nila ang parehong antas ng paggalang, lalo na kung ang mga opisyal ay humihingi ng suporta sa panukalang pondo. Ang paggamit ng personal at irrelevant na panunumbat bilang depensa sa lehitimong usapin ng budget ay isang pagpapakita ng kawalan ng paggalang sa proseso at sa institusyon ng Senado.

Ang Pagsasapawan ng Programa at ang Pahirap sa Fiscal Space

Bukod sa libro, isa pang malaking punto ni Hontiveros ang malinaw na duplication ng mga programa ng OVP sa mga serbisyong kasalukuyan nang ginagawa ng mga line agencies tulad ng Department of Social Welfare and Development (DSWD), Department of Health (DOH), at Department of Labor and Employment (DOLE) [00:24].

Ang isyung ito ay paulit-ulit nang binabanggit ng Senador—na dapat ay sa mga departamento na lang ilagak ang pondo kung sila na ang gumagawa ng mga serbisyo [00:52]. Ang duplication ay hindi lamang nagdudulot ng kalituhan, kundi lumalabas na nagiging inefficient ang paggamit ng limitadong fiscal space ng pamahalaan [03:03].

Binigyang-diin ni Hontiveros na masikip ang sitwasyon ng pondo ng bansa. Ang “Social protection programs” tulad ng tulong-medikal, ayuda sa libing, disaster resilience, at hanapbuhay ay laging kinakapos sa pondo ang mga ahensiya [03:09]. Sa halip na ipamahagi ang serbisyo sa iba’t ibang opisina, mas lohikal at mas epektibo na palakasin ang mga ahensiyang may mandato na para dito.

Idinagdag pa niya na ang budget request ng OVP na humigit-kumulang ₱2 bilyon ay halos tatlong beses na mas malaki kaysa sa pinakamalaking hiningi ng OVP noong mga nakaraang administrasyon [06:02]. Ang malaking budget na ito, na may duplicating items, ay nagpapatunay lamang na may malawak at hindi tamang scope ang mga programa ng OVP na dapat ay pinamamahalaan ng ibang ahensiya.

Ang planong aksyon ni Hontiveros ay mag-propose ng amendment upang i-align ang mga duplicating items o kaya naman ay i-earmark ang pondo para sa OVP na magre-request lamang sa mga tamang departamento para ma-autorisa at magamit ang pondo [02:22]. Halimbawa, para sa burial assistance, ang OVP ay maaari lamang humingi ng authorization sa DSWD, na siyang may tamang mandato [08:14].

Ang Power of the Purse at ang Tagumpay Laban sa Confidential Funds

Sa gitna ng seryosong usapin, nagbigay-diin si Hontiveros sa isang nakaraang tagumpay ng Kongreso sa pag-uugali ng oversight: ang matagumpay na pagpuksa sa Confidential and Intelligence Funds (CIF) sa budget request ng OVP noong nakaraang taon [16:14].

Ang pag-iinterpela ng minority noong 2023, kasama si Minority Leader Senador Koko Pimentel, ay nagresulta sa pagkawala ng CIF sa pondo ng OVP sa General Appropriations Act (GAA) ng 2024. Ayon kay Hontiveros, ito ay isang “gratifying” at “tagumpay” sa pag-e-exercise ng Kongreso sa “power of the purse” [16:35]. Ang tagumpay na ito ay nagpapakita na ang pag-uungkat ng mga sensitibong isyu sa budget ay hindi “politicizing” kundi isang esensyal na tungkulin sa budget reform.

Sa kasalukuyan, patuloy ang laban para sa tamang paggastos ng pera ng bayan. Ang institutional courtesy ay ibinibigay sa mga opisyal, ngunit hindi ito nangangahulugan na isasantabi ang tungkulin sa taumbayan [16:52].

Ang pagdinig na ito ay isang malinaw na paalala sa lahat ng opisyal: ang pondo ng bayan ay isang sagradong responsibilidad. Sa gitna ng mahigpit na fiscal space at lumalaking pangangailangan ng bansa, ang paggamit ng ₱10 milyon para sa isang personally-authored na libro, lalo na’t may kasamang political undertones, ay isang aksyon na sisingilin sa Senado. Ang planong pag-amenda ni Hontiveros, kung matagumpay, ay magiging isang matibay na pahayag ng Kongreso na ang taxpayers’ money ay hindi dapat gamitin para sa personal na promosyon o pulitikal na motibasyon, kundi para lamang sa nararapat at epektibong serbisyo publiko.

Patuloy na babantayan ang mga susunod na hakbang sa plenaryo, kung saan inaasahang muling mag-aalab ang debate sa pagitan ng responsibilidad sa pananalapi at ang lumalabas na isyu ng personal na pulitika. Kailangan ng taumbayan ang transparent at accountable na pamamahala, at ang Senado ang inaasahang maging huling pader na magtatanggol sa kaban ng bayan.

Full video: