SIGAW NG INOSENTE: Retiradong Heneral, Handa Nang I-demanda ang Whistleblower sa Sabungero Case; DOJ, BISTADO ANG ‘DRUG WAR’ ACTORS sa Pagkawala!

Ang Paglalayag sa Madilim na Katotohanan ng Missing Sabungeros

Ang kaso ng missing sabungeros—isang madilim na kabanata na nagpasimula pa noong 2021—ay patuloy na bumabagabag sa pambansang kamalayan. Habang lumalabas ang mga buto ng tao sa malalim at tahimik na lawa ng Taal, kasabay ring umaalingawngaw ang mga naglalabasang akusasyon na nag-uugnay sa matataas na personalidad at tila nagbubunyag ng isang mas malawak at mas masalimuot na kuwento na posibleng nag-uugat sa mga enforced disappearances noong panahon ng Oplan Tokhang.

Naging sentro ng atensiyon nitong mga nakaraang araw si Retiradong Heneral Jonel Estomo, na buong tapang na hinarap ang mga paratang laban sa kanya ng whistleblower na si Patidongan, alyas Totoy. Hindi lang simpleng pagtanggi ang ginawa ni Heneral Estomo; nagbigay siya ng isang malinaw at emosyonal na depensa, na naglagay sa kaniya sa posisyon ng biktima ng ‘walang batayang akusasyon’ at ‘pagkaladkad ng pangalan.’ Ngunit habang nililinaw ni Estomo ang kaniyang pangalan, ang Department of Justice (DOJ) naman ay nagbigay ng mga update na nagpapatingkad pa sa lagim ng kaso: ang di-umano’y pag-o-overlap ng mga aktor na sangkot sa missing sabungeros at sa madugong Drug War.

Ang Matinding Depensa ni Heneral Estomo: “Walang Buto!”

Walang kagatol-gatol na hinarap ni Heneral Jonel Estomo ang tatlong pangunahing isyu na ibinabato sa kaniya: ang pagiging sangkot sa pagkawala ng mga sabungero, ang pagiging miyembro ng tinaguriang “Alpha Group” ng Pitmaster, at ang di-umano’y pag-uutos kay Atong Ang na patayin ang whistleblower. Sa kaniyang naging panayam, ipinakita ni Estomo ang isang mukha ng matibay na paninindigan at pagtataka.

Ang unang punto ng heneral ay kaniyang alibi sa panahon ng mga pagkawala. Giit niya, nangyari ang mga insidente noong 2021, at sa panahong iyon, siya ay nagsisilbing Regional Director ng Bicol Region (Region 5). Sa isang matalas na obserbasyon, itinuro niya na ang karamihan sa mga napangalanang implicated sa kaso ay mula sa Laguna, na sakop ng Calabarzon—rehiyon na hindi kailanman niya pinamunuan. “Kung mapapansin ninyo, parang ang labo,” [04:30] mariin niyang pahayag. Ang pagli-link sa kaniya sa kaso ay tila isang malaking misdirection, aniya.

Pangalawa, buong-buong itinanggi ni Estomo ang pagiging miyembro ng tinaguriang Alpha Group. “Hindi po ‘yan totoo,” [05:01] paglilinaw niya, sabay paliwanag na isang beses lamang niya nakilala si Charlie “Atong” Ang, at iyon ay noong siya ay RD pa sa Region 5. Nagpakita pa si Estomo ng ebidensya: isang sertipikasyon mula mismo sa Pitmaster Foundation na nagpapatunay na hindi siya konektado sa kanilang operasyon. Ang hakbang na ito ay hindi lamang nagpapakita ng kaniyang personal na paninindigan kundi naglalagay rin ng matinding pagdududa sa kredibilidad ng whistleblower.

Pangatlo, at ang pinaka-emosyonal, ay ang pagtanggi niya sa paratang na inutusan niya si Atong Ang na ipapatay si Patidongan. Nagbigay-diin si Estomo na wala siyang rekord ng pagiging “mamamatay tao” [06:01] at iginiit na nalinis niya ang kaniyang 37 taong serbisyo na nagdala sa kaniya upang maging isang three-star general. Sa halip, hinilingan pa raw siya ng paumanhin ni Patidongan sa mga sumunod na panayam nito, na lalo pang nagpatibay sa kaniyang depensa.

Ang Banta ng Kaso Laban sa Nag-aakusa

Hindi nagtapos sa paglilinaw ng kaniyang pangalan ang mga hakbang ni Heneral Estomo. Handa na siyang magsampa ng kaukulang kaso laban kay Patidongan, alyas Totoy, oras na makuha niya ang opisyal na affidavit nito. Ang paninindigang ito ay nagpapakita ng kaniyang seryosong intensiyon na ipagtanggol ang kaniyang dangal laban sa mga tinatawag niyang ‘baseless accusations.’ [08:18]

Ang kaniyang teoriya sa likod ng pagkaladkad sa kaniyang pangalan ay mas naglalantad ng isang posibleng madilim na taktika. Para kay Estomo, ang pagli-link sa isang prominenteng opisyal ay isang paraan lamang para maging “kadamy-damay” [09:07] ang kuwento at maibalik ang kredibilidad ng whistleblower na tila nabawasan matapos siyang maglabas ng mga detalyeng “hindi na credible” [09:25] para sa heneral. Ang pangalan ni Estomo, bilang isang three-star general, ay ginamit upang magbigay-ingay at drama sa kuwento, ngunit sa proseso, nilalagyan naman ng lamat ang malinis na rekord ng heneral.

DOJ: Ang Nakakagulat na Intersection ng Sabungeros at Drug War

Kasabay ng paglalabas ng pahayag ni Heneral Estomo, patuloy naman ang masusing imbestigasyon ng DOJ sa lawa ng Taal. Ayon sa opisyales na nagbigay ng update, ang trabaho ay ongoing, at may mga “possible evidence” [13:39] pang sinusuri. Ngunit ang mas nagbigay ng kilabot sa balita ay ang pagpapalawak ng imbestigasyon sa labas ng orihinal na fish cage area—na di-umano’y pag-aari ng isang operatiba na bahagi ng contractors na nagtapon ng mga labi—at ang pag-o-overlap ng kaso sa Drug War [15:37].

Ang isyu ng intersection [15:30] ay nagdudulot ng matinding kaba. Ibinunyag na ang mga “aktor” [18:10] na sangkot sa enforced disappearances at pagtatapon ng labi ng mga sabungero ay tila nagkatugma [18:21] sa grupo na ginamit sa mga operasyon noong Drug War. Ang paggamit ng parehong grupo para sa magkaibang modus operandi—sugal at kampanya kontra-droga—ay nagpapahiwatig ng isang mas malaking network ng karahasan at impunity na posibleng hindi pa ganap na natutuklasan.

Idinagdag pa na maging ang mga biktima noong 2020 na natagpuan na inilibing ng pulisya na walang nag-claim ay kasalukuyang bine-exhume [15:02] na upang makilala. Ang mga ito ay tinutukoy bilang disappearances na dapat bigyan ng linaw [15:23]. Ang mga detalye ng imbestigasyon ay nagpapakita na ang kaso ng missing sabungeros ay naging gateway sa posibleng pagbubunyag ng mga unsolved na krimen mula sa nakaraan.

Ang Global na Pagkilos: DNA Bank at Interpol

Upang makatulong sa pagkakakilanlan ng mga natagpuang labi, isinasagawa na ang pag-set up ng isang DNA bank [15:16]. Ang Department of Justice ay humihingi ng tulong mula sa international community, partikular sa Japan at Interpol, [16:02] para sa kagamitan at asistensiya. Ang pangangailangan sa isang competent crime lab na may kakayahang tumingin sa DNA ay nagpapahiwatig ng seryosong pangako ng pamahalaan na makamit ang hustisya, hindi lamang para sa mga sabungero kundi para sa lahat ng biktima ng pagkawala.

Ang pakikipag-ugnayan sa mga embahada at forensics group ay nagpapakita na ang Pilipinas ay nangangailangan ng lahat ng posibleng tulong dahil hindi madaling gawain ang imbestigasyong ito. Ang forensics group at ang proposed National Forensics Institute ang magtutulungan sa isyung ito [17:04].

Ang Politika ng Pagkawala: Inday Sara at Digong

Hindi rin nakaligtas sa usapin ang pulitika. May ulat na si Bise Presidente Sara Duterte ay nag-react at nagpaabot kay dating Pangulong Rodrigo Duterte (Digong) tungkol sa pagli-link ng kaso sa Drug War. Gayunpaman, ayon sa ulat, tinawag daw ni Digong na kalokohan ang pag-uugnay [15:51]. Sa puntong ito, tumanggi ang kinatawan ng DOJ na magbigay ng komento, na nagpapakita ng delikadesa at pag-iingat sa mga salungatang pulitikal.

Ang insidenteng ito ay nagpapahiwatig na ang kaso ng missing sabungeros ay hindi lamang isyu ng kriminalidad; ito ay may malalim na ugat na posibleng umaabot sa mga paksiyon sa pulitika at sa mga nakaraang isyu ng administrasyon.

Pagbabalik-tanaw at Paghahanap ng Linaw

Ang missing sabungeros case ay higit pa sa isang human interest story tungkol sa nawawalang mga tao. Ito ay naging salamin ng mga institutional failure at ng lalim ng impunity na umiiral sa bansa. Ang pahayag ni Heneral Estomo at ang mga pagbubunyag ng DOJ ay nagpapahiwatig na may mga indibidwal at grupo na nagtatago sa likod ng mga enforced disappearances.

Ang apela ni Heneral Estomo, [10:48] na ang ginawa sa kaniya ni Alias Totoy ay masakit dahil sa pagkaladkad ng kaniyang pangalan, ay nagpapaalala sa lahat na ang bawat akusasyon, totoo man o hindi, ay may kaakibat na pinsalang personal. Ngunit ang mas mahalaga, ang paghahanap ng hustisya para sa mga nawawala ay isang moral imperative.

Ang panawagan ng Pangulo na “no cover-ups, no stone unturned” [01:39] ay nagsisilbing gabay sa mga imbestigador. Ang bawat buto na matatagpuan sa Taal Lake, at ang bawat pahayag ng mga taong sangkot, ay unti-unting nagbubuo ng isang larawan ng katotohanan—isang katotohanan na masakit, madilim, ngunit kailangang makita ng taumbayan upang makalaya ang mga biktima at kanilang mga pamilya mula sa matagal na paghihirap. Ang pag-asa ay nananatiling matatag: sa tulong ng batas, siyensiya (DNA bank), at internasyonal na suporta, makakamit din ang linaw at hustisya na matagal nang inaasam.

Full video: