Pagtanggi ng OVP Chief of Staff na si Zuleika Lopez sa P460M na Lihim na Pondo ng Davao at Ang Kontrobersyal na Utos sa Pagpapa-resign kay USec Marcado: Ano Ang Tumatagong Lihim sa Pagdinig ng Senado?

Ang pagdinig ng isang komite sa Kamara ay hindi lamang tungkol sa pagsisiyasat ng mga pampublikong pondo. Ito ay kadalasang nagsisilbing isang arena kung saan ang kapangyarihan, katapatan, at ang katotohanan ay nagbabanggaan, at ang publiko ay saksing tahimik. Nitong nagdaang mga linggo, ang atensyon ng bansa ay nakatuon sa pagdinig kung saan ang Office of the Vice President (OVP) Chief of Staff at Undersecretary, si Atty. Zuleika Lopez, ay naging resource speaker. Ang dating matagal nang Tagapangasiwa ng Lungsod (City Administrator) ng Davao City, at isa sa pinakapinagkakatiwalaang tauhan ng Bise Presidente, ay hinarap ang mabibigat at matatalim na tanong mula sa mga mambabatas—lalo na si Atty. Luistro—na umikot sa dalawang nakakabahalang isyu: ang tumitinding kontrobersiya sa confidential funds ng Davao at ang mahiwagang pagpapatalsik sa isang mataas na opisyal ng Department of Education (DepEd). Ang kanyang mga sagot ay hindi lamang nagdulot ng pagtataka kundi nagpinta rin ng larawan ng isang opisyal na pilit na inilalayo ang sarili sa mga desisyong minsan niyang sinaksihan.

Sa simula pa lamang, ipinakita na ni Atty. Luistro ang pagdududa sa katayuan ni Atty. Lopez. Sa loob ng siyam na taon—mula 2010 hanggang 2013, at muli mula 2016 hanggang 2022—si Lopez ang naging kanang kamay at Tagapangasiwa ng Lungsod ng Davao. Ito ay isang tungkuling sadyang napakalawak, kung saan si Lopez mismo ang nagpaliwanag na kasama rito ang pagbuo ng mga programa, pag-uugnay sa halos apatnapung (40) department heads, at pamumuno sa mahigit tatlumpung (30) komite ng lungsod, kasama na ang zoning at tourism boards [07:04:14]. Sa madaling salita, siya ang de facto na “Little Mayor,” ang go-to person na nag-oorganisa ng bawat operasyon ng siyudad [15:52:00].

Ang ‘Little Mayor’ na Walang Alam sa P460 Milyon

Ang malaking pagdududa ay lumutang nang itanong ni Atty. Luistro ang tungkol sa lumolobong Confidential Fund ng Davao City noong termino ni Lopez. Ang mga datos na ipinakita sa pagdinig ay nagpakita ng nakakagulantang na pagtaas ng pondo: P144 milyon noong 2016, P293 milyon noong 2017, P420 milyon noong 2018, at P460 milyon na mula 2019 hanggang 2022 [29:39:45]. Ang ganitong kalaking pondo ay naglagay sa Davao City sa listahan ng mga Local Government Unit (LGU) na may pinakamalaking confidential fund sa buong bansa.

Bilang City Administrator, inaasahan na si Lopez ang pinakamalapit na taong nakakaalam ng mga detalye ng bawat programa, lalo na kung may kinalaman sa kapayapaan at kaayusan. Ngunit ang opisyal ay nagbigay ng isang tugon na halos imposible para sa kanyang posisyon: Walang personal na kaalaman [27:07:19].

“Hindi ako rito upang magtalakay ng mga isyu sa budget,” mariing tugon ni Lopez [24:20:29], idinidiin na siya ay humaharap sa komite bilang Undersecretary ng OVP, at hindi na bilang dating City Administrator. Ngunit iginiit ni Atty. Luistro na ang isyung ito ay may kinalaman sa kanyang nakaraang tungkulin, lalo pa at ang confidential fund ay itinuturing na bahagi ng mga programa na isinasagawa ng LGU [25:31:43].

Ang pagtanggi ni Lopez ay nagpatindi sa pag-aalinlangan. Paano magagawang pangasiwaan at iugnay ang halos lahat ng departamento ng lungsod, maging chairman ng napakaraming komite, pangasiwaan ang mga “Big Ticket Projects” tulad ng National Museum, High Priority Bus System, at Davao-Samal Connector Bridge [18:55:06], at pagkatapos ay wala siyang alam sa mga pondo na siyang nagpapatakbo sa lahat ng operasyong ito? Ang pag-iwas niya sa tanong ay nagdulot ng malalim na pangamba sa kung paano at saan ginastos ang bilyun-bilyong piso na confidential fund ng lungsod sa loob ng siyam na taon.

Ang tanong ni Atty. Luistro ay sadyang napakatindi: Kung ang Tagapangasiwa ng Lungsod—ang “Little Mayor”—ay hindi nakakaalam ng paggamit ng confidential fund, kung gayon, sino ang nakakaalam [27:29:41]? Ang patuloy na pagbabalik ni Lopez sa depensang ang lahat ay sumasailalim sa desisyon ng Local Chief Executive (LCE) bago siya pumasok sa proseso [13:05:31] ay tila nagpapahiwatig na ang kanyang papel ay limitado lamang sa pagpapatupad, isang pahayag na taliwas sa lawak ng kapangyarihan at responsibilidad ng isang City Administrator. Para sa komite, ang pagtanggi ay hindi lamang isang pag-iwas sa tanong, kundi isang pagtanggi sa esensya ng kanyang posisyon [17:11:23].

Iginiit ni Atty. Luistro ang batayan ng kanyang pag-aalinlangan: “I wish to believe that before the Mayors, the LCE take an action on whatever they are being presented, she is being presented, it always solicits for the green signal of the city administrator because you’re expected to check the genuineness, the propriety, the veracity of all the concerns, programs and projects which are being presented by the various department heads” [17:01:00]. Ang matigas na pagtindig ni Lopez, “I speak from my experience that is how it was done when I was City administrator for the local chief executive” [17:32:00], ay nagtatapos sa usapin sa Davao. Ang paninindigan niya ay nagbibigay ng implikasyon na ang kanyang style ng pamamahala ay naiiba sa tradisyonal na papel ng isang City Administrator, o kaya naman, may malaking bahagi ng operasyon ng lungsod na sadyang hindi ipinapaalam sa kanya, na lalong nagpapalaki sa misteryo ng confidential fund.

Ang Utos sa Pagpapa-resign kay USec. Marcado: Isang Kaso ng Kapangyarihan na Walang Hurisdiksyon

Kung ang isyu sa Davao confidential funds ay nagpapakita ng pagdududa sa nakaraan ni Lopez, ang sumunod na tanong ay naglantad ng pag-iral ng kapangyarihan sa kasalukuyan.

Inusisa ni Atty. Luistro ang papel ni Lopez sa kontrobersyal na pagbibitiw ni dating DepEd Undersecretary Gloria Marcado. Kinumpirma ni Lopez na inutusan siya mismo ng Bise Presidente—na noo’y concurrent Secretary of Education—na tawagan si Marcado at iparating na “nawalan na ng tiwala at kompiyansa” ang principal [41:23:40].

Ang pinaniniwalaang ugat ng usapin ay ang pagtanggi umano ni Marcado na payagan ang isang negotiated procurement para sa computerization program ng DepEd [40:43:00]. Bilang tugon sa instruction, si Lopez, kasama si Mr. Lemuel Ortona, ay nakipagpulong kay Marcado sa OVP central office at inihayag ang kawalan ng tiwala [46:44:00].

Ang pinakamatinding bahagi ng pagtatanong ay ang legalidad ng utos na ito. Si Lopez ay mula sa OVP, samantalang si Marcado ay nasa DepEd, at ang utos ay isinagawa matapos umano ang pagtanggi sa kontrobersyal na procurement. Sa pananaw ni Atty. Luistro, ito ay nagpakita ng matinding pag-abuso sa kapangyarihan, kung saan ang isang opisyal ng OVP ay umaabot sa operasyon at paghihiwalay ng isang opisyal sa ibang ahensya.

“May legal ka bang basehan para gawin iyon?” diretsahang tanong ni Atty. Luistro [43:07:07].

Sagot ni Lopez: “Opo, may legal akong basehan” [43:15:37].

Ang kanyang paliwanag ay batay sa katotohanang ang kanyang principal ay siya ring kalihim ng DepEd, na siyang nagbigay ng isolated instruction sa kanya [43:37:43]. Ipinagtanggol ni Lopez na ginawa niya ito upang maiwasan ang “friction” sa pagitan ng mga senior officials ng DepEd [42:27:00]. Ngunit ang depensa na ito ay hindi tinanggap. Nagbigay ito ng impresyon ng isang chain of command na lumalabas sa tamang hurisdiksyon, na nagbigay ng banta ng constructive dismissal [49:59:00] sa isang opisyal na may mahigit 30 taon nang serbisyo sa gobyerno [47:47:00].

Ang pag-amin ni Lopez na pinakinggan niya ang paliwanag ni Marcado, ngunit sinabihan din ito na hindi siya ang tamang kausap dahil hindi siya bahagi ng DepEd [49:10:44], ay nagpakita ng isang dilemma sa proseso. Kung inatasan si Lopez na humiling ng pagbibitiw, at ito ay direktang utos mula sa principal, bakit hindi siya ang tamang kausap para sa depensa ng opisyal? “Unfair po iyan, Atty. Zuleika,” ang mariing pagpuna ni Luistro [49:23:00]. Ang sitwasyong ito ay nagpakita ng isang seryosong butas sa due process na sinasabing ipinagkaloob kay Marcado. Ang pagpilit na magbitiw ang isang matagal nang opisyal ng gobyerno dahil sa ‘kawalan ng tiwala’ na hindi malinaw na ipinaliwanag ay nag-iwan ng isang maitim na bakas sa pagdinig.

Implikasyon sa Pananagutan at Katapatan

Ang pagdinig na ito ay nagbukas ng mga katanungan tungkol sa pananagutan, kapangyarihan, at ang manipis na linya sa pagitan ng personal na katapatan at pampublikong tungkulin.

Ang kaso ni Atty. Lopez ay kumakatawan sa isang malaking pagsubok sa prinsipyo ng transparency at pananagutan. Bilang isang opisyal na may malawak na kapangyarihan at malalim na ugnayan sa LCE ng Davao, ang kanyang pagtanggi na magbigay ng anumang detalye sa paggamit ng confidential fund ay nagpapahina sa kanyang kredibilidad at nagpapalakas sa pag-aalinlangan ng publiko. Ang mga mambabatas, sa kanilang bahagi, ay malinaw na nagpapahayag ng kanilang pagkabahala: ang isang opisyal na may malawak na kaalaman sa operasyon at programa ay hindi maaaring maging ignorante sa pinakamalaking budget item ng kanyang pinangangasiwaan.

Ang pagtatangkang ikaila ang impluwensya at discretion ng isang City Administrator sa appointment at budget preparation [08:03:00] ay hindi lamang nakakakontradikta sa karaniwang pag-unawa sa posisyong iyon, kundi nagpapahiwatig din ng isang kultura kung saan ang mga desisyon ay maaaring hindi dumaan sa tamang proseso ng konsultasyon at rekomendasyon.

Dagdag pa rito, ang pagkakasangkot ni Lopez sa pagpilit na magbitiw si USec Marcado ay nagbigay ng nakakakilabot na pananaw kung paano maaaring gamitin ang personal na ugnayan at kapangyarihan upang kontrolin ang mga opisyal sa iba’t ibang ahensya, na lumilikha ng kultura ng takot at pag-iwas sa kritisismo o pagtutol sa mga kontrobersyal na desisyon.

Ang pagdinig ay isang paalala na sa ilalim ng matinding sikat ng araw ng pagtatanong, walang opisyal, gaano man kalapit sa kapangyarihan, ang maaaring magtago. Ang mga sagot na ibinigay, o ang mga sagot na itinangging ibigay, ni Atty. Zuleika Lopez ay hindi lamang nagtatala ng mga kasalukuyang pangyayari kundi nagdidikta rin sa mga susunod na kabanata ng imbestigasyon sa Confidential Funds—isang isyu na patuloy na nagpapayanig sa pundasyon ng pananampalataya ng publiko sa gobyerno.

Ang susunod na hakbang ay titingnan kung ang komite ay tatanggapin ang kanyang mga pagtanggi bilang isang fait accompli, o kung ipipilit nila na ang “Little Mayor” ng Davao ay hindi lamang isang simpleng taga-ugnay, kundi isang mahalagang susi sa pag-unawa sa misteryo ng Confidential Funds at ang modus operandi ng kapangyarihan. Kailangang matukoy ng publiko kung ang kanyang pagtanggi ay pagiging tapat sa batas, o pagiging tapat sa kanyang principal

Full video: